تربیت صحیح فرزندان یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های والدین است. اسلام به‌عنوان یک دین کامل، اصول و روش‌هایی ارزشمند برای تربیت فرزندان ارائه داده است. والدین باید با رفتار و کردار خود، الگویی مناسب برای فرزندان باشند و از شیوه‌های صحیح برای اصلاح رفتارهای نادرست آنان بهره ببرند. در این مقاله، به بررسی روش‌های اصلاح رفتار کودکان بر اساس تعالیم اسلامی و روایات ائمه (ع) می‌پردازیم.
محبت و صبوری در تربیت یکی از اساسی‌ترین اصول تربیتی در اسلام است. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرمایند: “أَحِبُّوا الصِّبْیَانَ وَارْحَمُوهُمْ وَإِذَا وَعَدْتُمُوهُمْ شَیْئًا فَفُوا لَهُمْ” (کودکان را دوست بدارید و با آن‌ها مهربان باشید، و اگر به آن‌ها وعده‌ای دادید، به آن عمل کنید). این سخن نشان‌دهنده اهمیت محبت و صبوری در تربیت است. محبت باعث می‌شود که کودک احساس امنیت و ارزشمندی کند. هنگامی که کودک مرتکب اشتباهی می‌شود، والدین باید با صبوری و ملایمت او را راهنمایی کنند، نه اینکه با خشونت و تندی برخورد کنند. مهربانی، زمینه‌ساز اصلاح رفتار و پذیرش تربیت صحیح است. برای مثال، روزی امام حسن و امام حسین (ع) مشاهده کردند که پیرمردی به اشتباه وضو می‌گیرد. آن‌ها به جای تذکر مستقیم، تصمیم گرفتند با او مسابقه بگذارند و از او بخواهند که قضاوت کند کدام‌یک بهتر وضو می‌گیرند. پیرمرد پس از مشاهده وضوی صحیح آن‌ها، متوجه اشتباه خود شد و بدون اینکه احساس تحقیر کند، اصلاح شد. این نمونه‌ای عالی از روش تربیت غیرمستقیم است.
یکی دیگر از اصول تربیتی در اسلام، امر به معروف و نهی از منکر است که باید با نرمی و محبت انجام شود. امام علی (ع) می‌فرمایند: “خَیرُ الأدَبِ ما حَجَزَکَ عَنِ المَحارِمِ” (بهترین تربیت، آن است که تو را از گناهان بازدارد). در این راستا، والدین باید با شیوه‌ای ملایم، فرزندان خود را به انجام کارهای نیک و ترک رفتارهای نادرست تشویق کنند. استفاده از جملات محبت‌آمیز و ایجاد فضای گفتگو، باعث می‌شود کودک بهتر رفتارهای صحیح را بپذیرد و از اشتباهات خود درس بگیرد.
روش دیگر تربیتی در اسلام، استفاده از قصه‌گویی و بیان مثال‌های آموزنده است. در اسلام تأکید زیادی بر این روش شده است. داستان‌های زندگی پیامبران و امامان می‌تواند تأثیر عمیقی بر کودکان بگذارد و آن‌ها را به رفتارهای درست هدایت کند. پیامبر اکرم (ص) بارها با قصه و حکایت‌های آموزنده، نکات تربیتی را به یاران و خانواده خود آموزش می‌دادند. به عنوان مثال، داستان‌های مربوط به حضرت یوسف (ع) و صبر او در برابر ناملایمات، درس‌های بزرگی برای کودکان و نوجوانان دارد.
در روایات اسلامی تأکید زیادی بر تأثیر دعای والدین برای سعادت و هدایت فرزندان شده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: “دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ کَدُعَاءِ النَّبِیِّ لِأُمَّتِهِ” (دعای والدین برای فرزند، همانند دعای پیامبر برای امت خویش است). والدین باید همواره برای فرزندان خود دعا کنند و از خداوند هدایت، عاقبت‌بخیری و اصلاح رفتار آن‌ها را طلب نمایند. این دعاها علاوه بر اثرات معنوی، روحیه‌ای مثبت و امیدوارکننده در فرزندان ایجاد می‌کند.
یکی دیگر از نکات مهم در تربیت فرزندان، توجه به تغذیه و لقمه حلال است. در آموزه‌های دینی، لقمه حلال تأثیر مستقیمی بر رفتار و اخلاق کودک دارد. امام علی (ع) می‌فرمایند: “لَا تَأْکُلُوا إِلَّا طَیِّبًا فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الطَّیِّبَ” (جز غذای پاک و حلال نخورید، زیرا خداوند پاکیزگان را دوست دارد). والدین باید نسبت به تغذیه سالم و مشروع فرزندان خود حساس باشند، زیرا غذای حرام و ناپاک تأثیر منفی بر روحیه و رفتار کودک خواهد داشت.
در نهایت، تربیت عملی و رفتار غیرمستقیم یکی از بهترین روش‌های تربیتی است. کودکان از نصیحت‌های مستقیم کمتر تأثیر می‌پذیرند، اما رفتار والدین بیشترین تأثیر را در تربیت آن‌ها دارد. والدین باید خود الگوی عملی برای فرزندان باشند و با رفتارهای صحیح، آن‌ها را به سمت ارزش‌های اخلاقی هدایت کنند. امام علی (ع) در برخورد با فرزندانشان، مهربانی و صبر زیادی داشتند و از طریق رفتار خود، ارزش‌های اخلاقی را به آن‌ها آموزش می‌دادند. ایشان همواره به کودکانشان نشان می‌دادند که چگونه با دیگران با احترام و نیکی رفتار کنند.