نقش خانواده در امر به معروف و نهی از منکر
خانوادههایی که بهطور فعال در امر به معروف و نهی از منکر مشارکت دارند، کمتر با رفتارهای انحرافی و ناسازگارانه در میان اعضای خود مواجه میشوند.روانشناسان اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر بهعنوان ابزاری مهم در تربیت اخلاقی و روانی در خانواده نگاه میکنند. از نظر آنها، این دو اصل نه تنها به تقویت ارزشهای دینی کمک میکند، بلکه باعث بهبود روابط خانوادگی و رشد شخصیتی اعضای خانواده میشود. خانواده بهعنوان نخستین محیط اجتماعی که کودک در آن رشد میکند، نقشی اساسی در شکلدهی به شخصیت و رفتارهای او دارد. امر به معروف و نهی از منکر در این بستر میتواند بهعنوان یک راهکار مؤثر برای هدایت رفتارهای صحیح و جلوگیری از بروز انحرافات اخلاقی به کار گرفته شود.
تأثیر محیط خانواده بر تربیت فرزندان
محیط خانواده باید مکانی باشد که در آن ارزشهای دینی و اخلاقی بهصورت عملی به فرزندان منتقل شود. روانشناسان اسلامی تأکید دارند که خانوادههای مذهبی که بهطور مستمر به امر به معروف و نهی از منکر میپردازند، فرزندان با ثباتتری از نظر اخلاقی و روانی تربیت میکنند. محیط خانه و خانواده تأثیر عمیقی بر رشد و شکلگیری شخصیت فرزندان دارد. خانواده به عنوان نخستین و مهمترین نهاد اجتماعی، ارزشها، باورها، و رفتارهای اخلاقی را به فرزندان منتقل میکند. رفتار والدین، ارتباطات خانوادگی، و فضای حمایتی یا تنشآمیز خانه میتواند بهطور مستقیم بر سلامت روانی، اجتماعی و اخلاقی فرزندان تأثیر بگذارد. محیطی مثبت و پر از محبت، زمینهساز رشد سالم و ایجاد احساس امنیت و اعتماد در فرزندان است، در حالی که محیطهای پرتنش و ناسازگار میتوانند منجر به بروز مشکلات رفتاری و روانی در کودکان شوند.
امام صادق (ع) میفرمایند:
“فرزندان خود را به نیکیها دعوت کنید و از بدیها بازدارید، پیش از آن که انحرافات اخلاقی در آنها ریشه بدواند.” (وسائل الشیعه، جلد ۱۵)
خانواده اولین و مهمترین نهاد اجتماعی
خانواده به عنوان نخستین و مهمترین نهاد اجتماعی، نقشی کلیدی در امر به معروف و نهی از منکر ایفا میکند. این نهاد پایهگذار ارزشهای اخلاقی و رفتاری است که تأثیرات آن فراتر از تربیت فردی اعضای خانواده، و در کل جامعه اثر میگذارد. در خانواده، افراد از سنین کودکی با اصول اخلاقی، مفاهیم نیک و بد، و ارزشهای دینی آشنا میشوند. والدین به عنوان نخستین معلمان اخلاق، از طریق آموزشهای مستقیم و الگوسازی، فرزندان خود را به انجام اعمال پسندیده تشویق و از رفتارهای ناپسند بازمیدارند. این آموزشهای اولیه، بنیان شخصیتی و اخلاقی افراد را شکل میدهد و تأثیر عمیقی بر رفتارهای آتی آنها دارد.
محیط خانوادگی، فضایی امن و حمایتی برای اعضا فراهم میکند که در آن، امر به معروف و نهی از منکر با عشق، دلسوزی و احترام انجام میشود. این محیط صمیمی و محبتآمیز، پذیرش بهتر ارزشها و اصول اخلاقی را در فرزندان تسهیل میکند. همچنین، خانواده با تقویت حس مسئولیتپذیری در قبال رفتارهای خود و دیگران، نقش مهمی در ایجاد جامعهای اخلاقمدار و مسئولیتپذیر ایفا میکند. از سوی دیگر، نظارت و هدایت مداوم والدین در خانواده، به پیشگیری از انحرافات اخلاقی و اجتماعی کمک میکند و افراد را از رفتارهای ناپسند و آسیبهای اجتماعی دور نگه میدارد. بنابراین، خانواده به عنوان کانونی برای تربیت اخلاقی و اجتماعی، نقشی بیبدیل در حفظ و تقویت ارزشهای اخلاقی و دینی در جامعه دارد.1
تأثیرات امر به معروف و نهی از منکر در خانواده
تقویت پیوندهای خانوادگی
این دو اصل باعث ایجاد حس مسئولیت و همدلی میان اعضای خانواده میشود و روابط خانوادگی را مستحکمتر میکند.
ترویج ارزشهای اخلاقی
از طریق تشویق به اعمال نیک و بازداشتن از اعمال ناپسند، ارزشهای اخلاقی در خانواده نهادینه میشود.
کاهش رفتارهای انحرافی
خانوادههایی که بهطور فعال در امر به معروف و نهی از منکر مشارکت دارند، با کاهش رفتارهای انحرافی در میان اعضای خود مواجه میشوند.


نقش خانواده در امر به معروف و نهی از منکر
نظرات روانشناسی درباره نقش امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، بر اهمیت این اصول در شکلدهی به شخصیت و رفتارهای اعضای خانواده تأکید دارد. از دیدگاه روانشناسان، خانواده به عنوان نخستین محیط اجتماعی که فرد در آن پرورش مییابد، نقش مهمی در انتقال ارزشها و اصول اخلاقی دارد. امر به معروف و نهی از منکر به عنوان ابزارهای موثر تربیتی، در این محیط نقش بسزایی در شکلدهی به رفتارهای اجتماعی و فردی افراد ایفا میکنند.
روانشناسان معتقدند که آموزش ارزشهای اخلاقی و دینی از سنین کودکی، به تشکیل شخصیت سالم و مسئولیتپذیر کمک میکند. از طریق این فرآیند، کودکان یاد میگیرند که چگونه رفتارهای پسندیده را انجام داده و از اعمال ناپسند دوری کنند. این آموزشها که با حمایت و محبت در خانواده همراه است، به کودکان کمک میکند تا ارزشهای مثبت را درونی کرده و آنها را به بخشی از شخصیت خود تبدیل کنند.
همچنین، روانشناسان بر اهمیت ایجاد محیطی حمایتی و امن در خانواده تأکید دارند، جایی که افراد میتوانند بدون ترس از قضاوت یا تنبیه، اشتباهات خود را اصلاح کرده و به یادگیری بپردازند. در چنین محیطی، امر به معروف و نهی از منکر به صورت دلسوزانه و حمایتی انجام میشود، که این رویکرد به تقویت حس اعتماد به نفس و خودکارآمدی در فرزندان کمک میکند. این امر باعث میشود که افراد در جامعه نیز به عنوان شهروندانی مسئول و متعهد عمل کنند و نقش مثبتی در ایجاد یک جامعه اخلاقمدار و عادل ایفا کنند.
روایتی از امام حسن (ع):
یکی از داستانهای معروف درباره تربیت و امر به معروف در خانواده مربوط به امام حسن مجتبی (ع) است. نقل شده که روزی ایشان کودکی را دیدند که در حال وضو گرفتن بود، اما وضویش درست نبود. امام حسن (ع) با محبت و تدبیر به همراه برادرشان امام حسین (ع)، به کودک نزدیک شدند و گفتند: “ما دو برادر هستیم که میخواهیم وضوی خود را درست کنیم. آیا میتوانی وضوی ما را ببینی و اشتباهات ما را بگویی؟” کودک وضوی آنها را تماشا کرد و متوجه اشتباهات خود در وضو شد. این داستان نشاندهنده روش محبتآمیز و هوشمندانه امام حسن (ع) در تربیت و آموزش صحیح به دیگران است. این روایات و داستانها تأکید میکنند که تربیت و هدایت فرزندان باید با محبت، حکمت و توجه به اصول اخلاقی و دینی انجام شود تا جامعهای سالم و اخلاقمدار شکل گیرد.
تربیت و امر به معروف در خانواده
روانشناسان اسلامی معتقدند که اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر در خانواده میتواند به تقویت حس مسئولیتپذیری، همدلی، و خودکنترلی در فرزندان کمک کند. از طریق این اصول، والدین میتوانند الگوهای مناسبی برای رفتارهای اجتماعی و اخلاقی ارائه دهند و زمینهای برای رشد و توسعه مهارتهای اجتماعی فرزندان فراهم کنند. همچنین، این رویکرد به کاهش تعارضات خانوادگی و ایجاد محیطی آرام و سازنده کمک میکند. از دیدگاه روانشناسی اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر همچنین به تقویت اعتماد به نفس و ارتقای سلامت روانی اعضای خانواده منجر میشود. وقتی افراد در محیطی زندگی میکنند که ارزشهای اخلاقی در آن مورد تأکید قرار میگیرد، احساس امنیت و تعلق بیشتری پیدا میکنند. این امر باعث میشود که اعضای خانواده در برابر چالشهای زندگی مقاومتر باشند و تواناییهای خود را برای مواجهه با مشکلات تقویت کنند. بهطور کلی، روانشناسان اسلامی بر این باورند که امر به معروف و نهی از منکر میتواند نقش محوری در ایجاد خانوادههایی با ثبات و اخلاقمحور داشته باشد. با ترویج این اصول در خانواده، میتوان نه تنها به بهبود روابط خانوادگی و ارتقای سطح زندگی اعضای خانواده کمک کرد، بلکه به تقویت بنیادهای اخلاقی جامعه نیز پرداخت.2
جامعهای سالم و پویا
امر به معروف و نهی از منکر از اصول اساسی در دین اسلام است که نقش مهمی در هدایت و اصلاح جامعه ایفا میکند. خانواده بهعنوان اولین نهاد اجتماعی، مسئولیت بزرگی در ترویج این اصول دارد. از دیدگاه قرآن، معصومین (ع)، و روانشناسان اسلامی، این دو اصل به تربیت افراد با اخلاق، متعهد، و مسئول کمک میکند و پایههای جامعهای سالم و عادلانه را تقویت میکند. با اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، میتوان به ایجاد محیطی پر از محبت، عدالت، و فضایل اخلاقی دست یافت.