امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه علمای بزرگ اسلام، به‌عنوان یکی از اصول اساسی دین و ضامن سلامت و پویایی جامعه اسلامی شناخته می‌شود. این فریضه، نقشی کلیدی در ترویج فضایل اخلاقی و جلوگیری از انحرافات اجتماعی دارد. امر به معروف و نهی از منکر از ارکان اساسی تعالیم اسلامی است که بدون آن، دیگر احکام فرصت بروز شایسته را نمی‌یابند. این اصل، شاه‌کلید دستیابی به مدینه فاضله‌ای است که پیشوایان دین اسلام آرزوی آن را داشتند؛ همان مدینه فاضله‌ای که در صدر اسلام در مدینه‌النبی جوانه زد و در مدت کوتاهی تمدن عظیم اسلامی را به جهانیان نشان داد. اما دیری نپایید که دسیسه‌های دشمنان، ریشه این جوانه نوپا را قطع کرد و با فراموشی این اصل اصیل و به‌راه‌افتادن جنگ‌های داخلی و فتنه‌های مذهبی، ناقوس پسرفت و عقب‌ماندگی به صدا درآمد. این امر تا جایی پیش رفت که امروز، پیشرفت علم و قدرت از آنِ دشمنان است و جوامع اسلامی در وضعیت جهان سومی قرار دارند.
هرچند بیداری اسلامی سال‌هاست آغاز شده، اما بدون شک احیای این اصل مهم تأثیر بسزایی در تداوم و افزایش بیداری جامعه و بازگشت به دوران طلایی تمدن عظیم اسلامی خواهد داشت. اصلی که به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری، یک «اصلاح مستمر اجتماعی» است. ایشان در آثار خود جایگاه ویژه‌ای برای امر به معروف و نهی از منکر قائل شده است.1
دیدگاه علمای بزرگ اسلام در خصوص امر به معروف و نهی از منکر
دیدگاه شهید مطهری
شهید مرتضی مطهری، از متفکران برجسته اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر را به‌عنوان یکی از ارکان اساسی تعالیم اسلامی و ضامن پویایی و سلامت جامعه می‌دانست. وی تأکید داشت که این فریضه، نوعی نظارت همگانی است که به اصلاح مستمر اجتماعی منجر می‌شود. مطهری معتقد بود که ترک این وظیفه الهی، جامعه را به سوی انحطاط و فساد سوق می‌دهد و اجرای صحیح آن نیازمند آگاهی، بصیرت و شناخت دقیق از شرایط اجتماعی است. وی همچنین بر این باور بود که امر به معروف و نهی از منکر باید با روش‌های حکیمانه و متناسب با موقعیت‌ها انجام شود تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
رهبر معظم انقلاب :
همه باید امر به معروف و نهی از منکر کنند… مسأله امر به معروف و نهی از منکر، مثل نماز، یادگرفتنی است و شما باید بروید و مسائل آن را یاد بگیرید.
دیدگاه امام خمینی(ره)
امام خمینی (ره)، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، امر به معروف و نهی از منکر را از واجبات مهم دینی می‌دانستند و تأکید داشتند که این دو فریضه، ضامن اجرای سایر احکام الهی هستند و بدون آنها، جامعه اسلامی به انحراف کشیده می‌شود. ایشان در این باره می‌فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر، دو اصلی است در اسلام که همه چیز را می‌خواهد اصلاح کند.» امام خمینی بر لزوم آگاهی و شناخت دقیق از معروف و منکر تأکید داشتند و معتقد بودند که آمر و ناهی باید خود اهل عمل به دستورات الهی باشند تا تأثیر کلامشان بیشتر شود. ایشان همچنین به اهمیت روش‌های صحیح در اجرای این فریضه‌ها اشاره کرده و می‌فرمایند: «با همه محبت کنید! با محبت می‌شود منحرف‌ها را مستقیم کرد.» امام خمینی بر این باور بودند که امر به معروف و نهی از منکر باید با محبت، بیان منطقی و استدلال قوی انجام شود و مجریان آن باید افرادی مهذّب، وارسته، متخلّق به اخلاق عالیۀ اسلامی، عالم و عامل باشند. ایشان می‌فرمایند: «کوشش کنید که احکام اسلام را هم عمل کنید و هم وادار کنید که دیگران عمل کنند. همان طوری که هر شخص و هر فردی موظّف است که خودش را اصلاح کند، موظّف است که دیگران را هم اصلاح کند.
دیدگاه ایت الله خامنه‌ای (حفظه الله)
آیت‌الله سید علی خامنه‌ای درباره‌ی امر به معروف و نهی از منکر دیدگاهی بسیار جامع و عمیق دارند. ایشان معتقدند که این دو فریضه، به عنوان یکی از ارکان مهم دین اسلام، تنها به افراد خاص یا گروه‌های خاص محدود نمی‌شود و باید به صورت همگانی در جامعه جاری شود. از دیدگاه ایشان، جامعه اسلامی تنها زمانی به سلامت و پیشرفت خواهد رسید که همه افراد با دلسوزی و مسئولیت‌پذیری در تحقق این دو فریضه مشارکت کنند.
رهبر انقلاب اسلامی در سخنان متعدد خود بر این نکته تأکید کرده‌اند که امر به معروف و نهی از منکر تنها وظیفه دولت یا مسئولین نیست، بلکه هر فرد مسلمان موظف است در حد توان خود در راستای اصلاح و تذکر به دیگران در مسائل اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی و دینی وارد عمل شود. آیت‌الله خامنه‌ای حتی گفته‌اند که این فریضه به اندازه نماز اهمیت دارد و افراد باید برای انجام آن به اندازه‌ی یادگیری نماز، آموزش و آگاهی پیدا کنند.
ایشان همچنین در این راستا تصریح می‌کنند که مردم باید با محبت و نرم‌خویی، دیگران را به معروف دعوت کرده و از منکر بازدارند، چرا که برخوردهای سخت و خشونت‌آمیز ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. به همین دلیل، ایشان تأکید دارند که در امر به معروف و نهی از منکر، عنصر فرهنگ‌سازی و تذکر زبانی به شکل مؤثر و متناسب با شرایط زمان و مکان از اهمیت بالایی برخوردار است.
آیت‌الله خامنه‌ای معتقدند که اگر این فریضه به درستی در جامعه پیاده شود، بسیاری از مشکلات اجتماعی از جمله فساد، فقر فرهنگی، و ناهنجاری‌ها حل خواهد شد. از نظر ایشان، با اجرایی شدن امر به معروف و نهی از منکر، سطح آگاهی مردم بالا می‌رود و جامعه به سمت عدالت، اخلاق و شرافت هدایت می‌شود.
در سخنان ایشان بارها آمده است که امر به معروف و نهی از منکر باید در تمام سطوح، از خانواده گرفته تا جامعه‌ی بزرگ‌تر، اجرا شود. ایشان به‌ویژه در زمینه‌ی نقش خانواده‌ها در آموزش این فریضه به فرزندان تأکید دارند و معتقدند که خانواده‌ها می‌توانند محیطی مناسب برای آموزش صحیح و عملی امر به معروف و نهی از منکر فراهم کنند.
در نهایت، آیت‌الله خامنه‌ای این دو فریضه را به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به جامعه‌ای اسلامی و متعالی می‌بینند که در آن همه افراد به یکدیگر کمک کرده و به اصلاحات اجتماعی بپردازند، نه تنها در حوزه‌ی فردی بلکه در مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز این اصول باید در عمل پیاده‌سازی شوند.
دیدگاه شهید بهشتی
شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، یکی از اندیشمندان بزرگ انقلاب اسلامی، همواره بر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر تأکید داشت. ایشان این فریضه‌ها را نه تنها به‌عنوان وظیفه فردی، بلکه به‌عنوان مسئولیتی اجتماعی می‌دید که باید در تمام سطوح جامعه اجرا شود. بهشتی معتقد بود که امر به معروف و نهی از منکر در حقیقت ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی و اخلاقی در جامعه اسلامی است و نباید تنها به‌عنوان یک وظیفه تکلیفی ساده به آن نگریسته شود. در این راستا، ایشان بر لزوم اصلاحات مستمر و تلاش پیگیر در جهت اقامه حق و عدالت تأکید داشتند. شهید بهشتی در یکی از سخنان خود می‌فرمایند: “وقتی در پرتو اسلام کوششی و جنبشی در راه اقامه حق و عدل تحقق نیافت، نه تنها آنها سراغ ما و اسلام ما نمی‌آیند، بلکه مردم خود ما هم سراغ جایی می‌روند که می‌تواند ادعا کند در راه اقامه عدل قدم‌های تحقق یافته مؤثرِ مثمرِ ثمر برداشته است.” این سخن به‌خوبی نشان‌دهنده دیدگاه ایشان درباره اهمیت عملی‌سازی اصول اسلامی در جامعه است، چرا که ایشان می‌دانستند بدون تحقق عدالت و حق در جامعه، اسلام نمی‌تواند تأثیرگذار و جذاب باشد.2
امر به معروف و نهی از منکر اصلاح اجتماعی و احیای تمدن اسلامی
امر به معروف و نهی از منکر یکی از ارکان اساسی دین اسلام و ضامن سلامت و پویایی جامعه اسلامی است. این فریضه، نقش کلیدی در ترویج فضایل اخلاقی، اصلاح فردی و اجتماعی، و جلوگیری از انحرافات اجتماعی دارد. بدون شک، امر به معروف و نهی از منکر جزو اصولی است که اگر در جامعه اسلامی به درستی پیاده‌سازی شود، سبب رشد و شکوفایی تمدن اسلامی خواهد شد. در نهایت، امر به معروف و نهی از منکر در نگاه اسلام به‌عنوان یکی از اصول بنیادین جهت اصلاح فرد و جامعه شناخته می‌شود. با توجه به تاریخ و تجربه‌های گذشته، باید اذعان داشت که توجه به این فریضه در شرایط کنونی می‌تواند گامی مؤثر در احیای تمدن اسلامی و بازگشت به دوران طلایی این تمدن باشد.
