نقش امر به معروف و نهی از منکر در تقویت مسئولیت اجتماعی
امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک کنش دینی-اجتماعی، نقش مهمی در تقویت سرمایه اجتماعی ایفا می‌کند. این فریضه‌ها با ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در افراد، آنان را نسبت به رفتارهای یکدیگر حساس می‌سازند و از این طریق، پیوندهای اجتماعی را مستحکم می‌کنند. امر به معروف و نهی از منکر، به معنای تشویق به کارهای نیک و جلوگیری از رفتارهای نادرست، یکی از اصول مهم اخلاقی و دینی است که در واقع مصداق بارز مسئولیت اجتماعی به شمار می‌رود. این مسئولیت اجتماعی زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم هر فرد در قبال جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، مسئول است.1
ارتباط مسئولیت اجتماعی با امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول اساسی در اسلام است که بر ترویج ارزش‌های اخلاقی و جلوگیری از رفتارهای نادرست تأکید دارد. مسئولیت اجتماعی نیز با همین هدف در جامعه حضور دارد. زمانی که افراد مسئولیت اجتماعی را درک کنند، نسبت به اصلاح رفتارهای نادرست و ترویج رفتارهای صحیح در جامعه احساس تعهد بیشتری خواهند داشت.
به عنوان مثال، فردی که نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت می‌کند، دیگران را نیز به حفظ محیط زیست تشویق می‌کند و رفتارهای آسیب‌زا را متذکر می‌شود. این همان اجرای عملی امر به معروف و نهی از منکر است که از بستر مسئولیت اجتماعی نشأت می‌گیرد.
امام علی (ع) می‌فرمایند:
از خدا بترسيد درباره بندگان او و سرزمينهايش؛ زيرا شما حتى نسبت به قطعه هاى زمين ها و چارپايان نيز بايد پاسخگو باشيد. از خدا اطاعت كنيد و نافرمانى او نكنيد.
دیدگاه روانشناسان درباره پذیرش مسئولیت اجتماعی
روانشناسان بر این باورند که مسئولیت اجتماعی نتیجه رشد و پرورش ارزش‌های اخلاقی در افراد است. اریکسون در نظریه رشد روانی-اجتماعی خود، مرحله‌ای از زندگی را به توسعه احساس مسئولیت و مراقبت از دیگران اختصاص داده است. همچنین، آلپورت در نظریه شخصیت خود به این موضوع اشاره می‌کند که افراد با وجدان و مسئولیت‌پذیر تمایل بیشتری به رفتارهای اخلاقی و کمک به دیگران دارند. از نظر روانشناسی اجتماعی، افرادی که حس تعلق به جامعه دارند و خود را بخشی از آن می‌دانند، بیشتر به مسئولیت‌های اجتماعی پایبند هستند و برای بهبود شرایط جامعه تلاش می‌کنند. این افراد معمولاً در امر به معروف و نهی از منکر فعال‌ترند، زیرا به نقش خود در اصلاح جامعه آگاهند و آن را وظیفه خود می‌دانند. به عنوان مثال، فردی که نسبت به محیط زیست احساس مسئولیت می‌کند، دیگران را نیز به حفظ محیط زیست تشویق می‌کند و رفتارهای آسیب‌زا را متذکر می‌شود. این همان اجرای عملی امر به معروف و نهی از منکر است که از بستر مسئولیت اجتماعی نشأت می‌گیرد.
چرا امر به معروف و نهی از منکر مسئولیت اجتماعی است؟
امر به معروف و نهی از منکر به ما یادآوری می‌کند که در برابر اعمال و رفتارهای دیگران بی‌تفاوت نباشیم و برای بهبود وضعیت جامعه تلاش کنیم. وقتی افراد جامعه نسبت به همدیگر احساس مسئولیت داشته باشند، هنجارهای مثبت تقویت شده و از بروز آسیب‌های اجتماعی جلوگیری می‌شود. فرض کنید در محله‌ای فردی اقدام به تخریب اموال عمومی می‌کند. اگر افراد محله با بی‌تفاوتی از کنار این مسئله بگذرند، این رفتار تکرار شده و به‌مرور زمان آسیب‌های بیشتری به جامعه وارد می‌شود. اما اگر یکی از شهروندان با روش درست و محترمانه به آن فرد تذکر دهد، می‌تواند مانع تکرار چنین رفتاری شود و سایرین را نیز به حفظ اموال عمومی تشویق کند. تأثیر بی‌مسئولیتی بر جامعه اگر افراد جامعه نسبت به یکدیگر بی‌مسئولیت باشند، بسیاری از مشکلات اجتماعی مانند جرم، فساد و ناهنجاری‌ها افزایش می‌یابد. بی‌تفاوتی نسبت به اعمال نادرست باعث می‌شود این رفتارها عادی شوند و در نتیجه جامعه‌ای ناسالم و پر از تنش شکل بگیرد. مسئولیت‌پذیری اجتماعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر، ضامن سلامت و پیشرفت جامعه است و بی‌توجهی به این مسئولیت، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به دنبال دارد. بی‌تفاوتی اجتماعی می‌تونه عواقب جدی و گسترده‌ای برای جامعه داشته باشه. چند تا از مهم‌تریناش اینان:
افزایش جرائم و ناهنجاری‌ها
وقتی مردم نسبت به رفتارهای نادرست و آسیب‌زننده بی‌تفاوت بشن، فضا برای انجام جرائم و ناهنجاری‌ها بازتر می‌شه چون کسی برای اصلاح یا جلوگیری از این رفتارها اقدام نمی‌کنه.
ضعف در همبستگی اجتماعی
بی‌تفاوتی باعث می‌شه افراد کمتر به فکر حمایت و کمک به هم باشن و این موضوع می‌تونه روابط اجتماعی رو سرد و ضعیف کنه.
کاهش مسئولیت‌پذیری
وقتی افراد ببینن که دیگران نسبت به مسائل و مشکلات بی‌تفاوتن، خودشون هم کمتر احساس مسئولیت می‌کنن و این چرخه، جامعه رو دچار رخوت و رکود می‌کنه.
افزایش مشکلات روانی در جامعه
افرادی که نیاز به حمایت یا کمک دارن، وقتی با بی‌تفاوتی مواجه می‌شن، ممکنه دچار افسردگی، اضطراب یا حس انزوا بشن.
تضعیف فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر
بی‌تفاوتی اجتماعی، انجام این فریضه رو سخت‌تر می‌کنه چون کسی برای اصلاح رفتارهای نادرست پیش‌قدم نمی‌شه و جامعه به سمت عادی‌سازی اشتباهات می‌ره.
افزایش فاصله طبقاتی و بی‌عدالتی
وقتی مردم به مشکلات دیگران توجه نکنن، نابرابری‌ها شدیدتر می‌شه و گروه‌های آسیب‌پذیر بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرن.
تأثیر مسئولیت اجتماعی بر جامعه
جوامعی که نسبت به یکدیگر مسئولیت اجتماعی دارند از انسجام و همبستگی بیشتری برخوردارند. این انسجام اجتماعی باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی مانند جرم، فساد و بی‌تفاوتی می‌شود. امر به معروف و نهی از منکر در چنین جوامعی راحت‌تر انجام می‌شود، زیرا افراد به طور طبیعی برای بهبود شرایط تلاش می‌کنند. همچنین، پرورش مسئولیت اجتماعی از سنین کودکی و آموزش آن در خانواده و مدارس می‌تواند به تربیت نسلی متعهد و آگاه منجر شود که در برابر ناهنجاری‌های اجتماعی سکوت نمی‌کند و برای اصلاح آن‌ها اقدام می‌کند.2
چرا امر به معروف و نهی از منکر یک مسئولیت اجتماعی است؟
امر به معروف و نهی از منکر، به عنوان یک وظیفه دینی و اخلاقی، به دنبال اصلاح جامعه و جلوگیری از انحرافات است. از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، هر فرد در جامعه نقشی در سلامت و بهبود وضعیت اخلاقی دیگران دارد. مسئولیت اجتماعی به این معناست که افراد نه تنها به فکر منافع شخصی خود باشند، بلکه در قبال رفاه و سعادت جامعه نیز احساس تعهد کنند. امر به معروف و نهی از منکر دقیقاً همین مفهوم را تقویت می‌کند زیرا افراد را تشویق می‌کند که نسبت به رفتارهای نادرست بی‌تفاوت نباشند و در اصلاح آن بکوشند. فرض کنید در یک محله، گروهی از نوجوانان به تخریب اموال عمومی مشغول می‌شوند. اگر افراد محله بی‌تفاوت بمانند، این رفتار ممکن است به سایر بخش‌های جامعه نیز سرایت کند. اما اگر یک فرد یا گروهی از افراد با تذکر محترمانه و ارائه راهکارهای سازنده، این نوجوانان را به مسیر درست هدایت کنند، نه تنها از خسارات بیشتر جلوگیری می‌شود، بلکه این نوجوانان نیز به شهروندانی مسئولیت‌پذیر تبدیل خواهند شد. این اقدام دقیقاً مصداقی از مسئولیت اجتماعی و اجرای امر به معروف و نهی از منکر است که منجر به بهبود کلی جامعه می‌شود.
