سوء استفاده از امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از اصول اساسی دین اسلام و ابزارهایی برای اصلاح جامعه و پیشگیری از انحرافات اخلاقی و اجتماعی هستند. این دو فریضه الهی نهتنها به بهبود وضعیت اجتماعی کمک میکنند، بلکه ضامن تداوم ارزشهای انسانی و الهی در جامعهاند. اما گاهی این واجبات مورد سوءاستفاده قرار میگیرند و به جای اصلاح، باعث بروز مشکلات جدیدی میشوند. در این مقاله به بررسی سوءاستفاده از این فریضهها و راهکارهای مقابله با آن میپردازیم. سوءاستفاده از امر به معروف و نهی از منکر زمانی رخ میدهد که این فریضهها به ابزاری برای رسیدن به اهداف شخصی یا تسویهحسابهای فردی تبدیل شوند. از جمله موارد سوءاستفاده میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
پردهدری و آبروریزی
گاهی افراد به بهانه امر به معروف و نهی از منکر، به دنبال پردهدری و رسوایی دیگران هستند. این در حالی است که اسلام همواره به حفظ حرمت و آبروی افراد تأکید کرده است. قرآن کریم میفرماید: «وَلا تَجَسَّسُوا وَلا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا» (حجرات12)، یعنی از یکدیگر تجسس نکنید و غیبت همدیگر را نکنید.
تضییع حقوق و تعرض به نوامیس
برخی افراد به بهانه اجرای این فریضه، حقوق دیگران را زیر پا گذاشته و حتی به حریم شخصی و نوامیس مردم تعرض میکنند. این رفتارها نه تنها با روح اسلام سازگار نیست، بلکه موجب تنفر عمومی از این فریضه میشود.
بهرهبرداری سیاسی و اجتماعی
در برخی مواقع، گروهها یا افراد برای دستیابی به اهداف سیاسی و اجتماعی خود از این فریضهها سوءاستفاده میکنند. چنین رفتاری میتواند اعتماد مردم به این واجبات را کاهش دهد و جامعه را دچار دوگانگی کند.
هشدارهای رهبر انقلاب
رهبر فرزانه انقلاب همواره بر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر تأکید داشتهاند، اما در عین حال هشدار دادهاند که این فریضه نباید به ابزاری برای سوءاستفاده تبدیل شود. ایشان تصریح کردهاند که نباید این واجب الهی به بهانهای برای تسویهحسابهای شخصی، آبروریزی یا تعرض به نوامیس تبدیل شود.
ایشان از مردم خواستهاند با هوشیاری کامل نگذارند این فریضه بزرگ زمین بماند یا مورد سوءاستفاده قرار گیرد. در اجرای امر به معروف و نهی از منکر باید دقت شود تا از مسیر صحیح خارج نشود و به ابزار تخریب شخصیت یا ضربه به آبروی افراد بدل نگردد.1
راهکارهای مقابله با سوءاستفاده
آموزش و آگاهیبخشی
یکی از مهمترین راهکارها، آموزش صحیح و آگاهیبخشی به مردم درباره نحوه صحیح اجرای این فریضهها است. آموزش میتواند از بروز رفتارهای نادرست جلوگیری کند و به اجرای صحیح این واجبات کمک کند.
رعایت اصول اخلاقی
امر به معروف و نهی از منکر باید با رعایت اصول اخلاقی و با محبت و دلسوزی انجام شود. پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: «أَحْبِبْ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ»؛ برای مردم همان چیزی را دوست داشته باش که برای خود دوست داری.
تقویت نظارت و پاسخگویی
نهادهای مسئول باید بر اجرای صحیح این فریضهها نظارت کنند و با افرادی که به سوءاستفاده از آن میپردازند، برخورد جدی داشته باشند. این نظارت میتواند از بروز انحرافات و سوءاستفادهها جلوگیری کند.
اهمیت مسئولیتپذیری و مقابله با سوءاستفاده از بیتالمال
به گزارش روابط عمومی ستاد امر به معروف و نهی از منکر کهگیلویه و بویراحمد، حجتالاسلام پیشقدم در اولین جلسه شورای امر به معروف و نهی از منکر اداره کل دامپزشکی استان، بر اهمیت مسئولیتپذیری و نظارت بر عملکرد مدیران تأکید کرد. وی با اشاره به فرمایشات امام علی (ع)، مسئولیت را امانتی الهی دانست که باید در خدمت مردم باشد، نه ابزاری برای سوءاستفاده شخصی.
حجتالاسلام پیشقدم با انتقاد از استفاده شخصی مدیران از امکانات دولتی، مانند خودروهای اداری، خواستار رعایت قانون و مقابله جدی با این تخلفات شد. وی همچنین بر لزوم پاسخگویی مدیران در عمل و پیگیری سیاست گشت ارشاد مسئولین برای شفافیت و جلب رضایت عمومی تأکید کرد.2
امام علی (ع) در نامهای به مالک اشتر میفرمایند:
وظیفه تو در برابر خداوند این است که آنچه از بیتالمال در اختیار توست، به امانت نگه داری و از خیانت در آن پرهیز کنی.
مقابله با سوءاستفاده از بیتالمال در راستای امر به معروف و نهی از منکر
آیتالله عبدالکریم عابدینی، امامجمعه قزوین، در نشست ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان قزوین تأکید کرد که مقابله با سوءاستفاده از بیتالمال بخشی از رسالت این فریضه است. وی بیان کرد که امر به معروف و نهی از منکر نیازمند پیشنیازهایی همچون آموزش و تذکر است، زیرا بدون توجه به این مراحل ممکن است به منکر کشیده شود و آبروی افراد به خطر بیفتد. آیتالله عابدینی افزود که پس از مراحل آموزش و نصیحت، امر به معروف باید با جدیت اجرا شود و هیچگونه تعارف و رودربایستی نباید مانع اجرای آن شود. وی تأکید کرد که در نظام اسلامی، مدیران و مسئولان باید از تخلفات اجتناب کنند و مقابله با سوءاستفاده از بیتالمال یک وظیفه مهم در راستای این فریضه است. وی همچنین بر لزوم نظارت دقیق بر بازار و جلوگیری از نابسامانیهای اقتصادی تأکید کرد و هشدار داد که عدم توجه به این مسائل میتواند منجر به منکر شود. آیتالله عابدینی از مردم و مسئولان خواست تا با هوشیاری و جدیت به این وظایف عمل کنند تا جامعه از فساد و بیعدالتی پاک شود.


اصلاح جامعه با امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر، ابزارهایی ارزشمند برای اصلاح جامعه و حفظ ارزشهای اسلامی هستند. اما سوءاستفاده از این فریضهها میتواند به جای اصلاح، باعث تخریب ارزشهای اجتماعی و اخلاقی شود. با آموزش، رعایت اصول اخلاقی و تقویت نظارتها، میتوان از سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری کرد و این واجبات الهی را بهدرستی در جامعه اجرا کرد. جامعهای که بر اساس ارزشهای دینی و اخلاقی شکل میگیرد، میتواند به الگویی برای دیگر جوامع تبدیل شود و زمینهساز ظهور عدالت و انصاف در سراسر جهان باشد.