پیامدهای اجرای نادرست امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر یکی از واجبات دینی است که تأثیر مهمی در اصلاح جامعه و ارتقای ارزش‌های اخلاقی دارد. اما اگر این فریضه به شیوه‌ای نادرست اجرا شود، نه تنها تأثیر مثبتی نخواهد داشت، بلکه ممکن است باعث ایجاد تنش، نفاق، مقاومت و حتی بدبینی به دین شود. برخی از روش‌های غلطی که در اجرای این فریضه مشاهده می‌شود، عبارت‌اند از: فقط با زبان امر به معروف کردن، افراط و سخت‌گیری، برخورد متکبرانه و از دیگران شروع کردن، در ادامه با بقیه موارد آشنا می‌شویم.1
فقط با زبان امر به معروف کردن
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که امر به معروف و نهی از منکر فقط باید از طریق گفتار انجام شود، در حالی که روش‌های عملی و الگو بودن در رفتار، تأثیر بسیار بیشتری دارد. اگر فردی به دیگران توصیه کند که کار خوبی انجام دهند، اما خودش به آن عمل نکند، سخنانش بی‌اثر خواهد بود. کاهش اعتبار گوینده در نظر دیگران، ایجاد حس دوگانگی و نفاق در جامعه همچنین افزایش مقاومت در برابر پذیرش توصیه‌ها از پیامدهای این شیوه است. بهترین روش برای امر به معروف، ارائه یک الگوی عملی است. اگر می‌خواهیم دیگران به یک ارزش اخلاقی پایبند باشند، ابتدا باید خودمان آن را رعایت کنیم. رفتار ما بیش از کلماتمان بر دیگران تأثیر می‌گذارد.
افراط و سخت‌گیری در امر به معروف و نهی از منکر
برخی افراد در اجرای این فریضه دچار افراط می‌شوند و با سخت‌گیری بیش از حد، فشار روانی زیادی به دیگران وارد می‌کنند. آن‌ها تصور می‌کنند که باید هر خطای کوچکی را بلافاصله اصلاح کنند، بدون آنکه به شرایط فرد، میزان آگاهی او و موقعیت مناسب برای تذکر توجه داشته باشند. ایجاد تنش و مقاومت در برابر اصلاح رفتار، دلزدگی افراد از ارزش‌های دینی، افزایش نفاق و ریاکاری در جامعه از پیامدهای این شیوه است. در امر به معروف باید اعتدال رعایت شود. تشویق به کارهای خوب و اصلاح رفتارهای نادرست باید با مهربانی، تدریج و رعایت موقعیت فردی و اجتماعی انجام شود. پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) همواره با نرمش و مهربانی دیگران را به مسیر درست هدایت می‌کردند.
برخورد متکبرانه و از بالا به پایین
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که در امر به معروف و نهی از منکر رخ می‌دهد، برخورد از موضع قدرت و تکبر است. برخی افراد هنگام تذکر دادن، به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی از دیگران برترند و این مسئله باعث ناراحتی و سرخوردگی فرد مخاطب می‌شود. تحریک حس لجبازی و مقاومت در برابر تغییر، ایجاد احساس تحقیر و سرخوردگی در فرد و کاهش تأثیرگذاری نصیحت‌ها پیامدهای این شیوه است. بهترین شیوه برخورد، تواضع و همدلی است. اگر فردی احساس کند که از روی دلسوزی و محبت به او تذکر داده می‌شود، احتمال پذیرش آن بسیار بیشتر خواهد بود. نباید به گونه‌ای رفتار کنیم که گویی ما کاملاً بی‌نقص هستیم و دیگران نیازمند اصلاح‌اند.
از دیگران شروع کردن به جای اصلاح خود
یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که در امر به معروف و نهی از منکر رخ می‌دهد، برخورد از موضع قدرت و تکبر است. برخی افراد هنگام تذکر دادن، به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی از دیگران برترند و این مسئله باعث ناراحتی و سرخوردگی فرد مخاطب می‌شود. تحریک حس لجبازی و مقاومت در برابر تغییر، ایجاد احساس تحقیر و سرخوردگی در فرد و کاهش تأثیرگذاری نصیحت‌ها پیامدهای این شیوه است. بهترین شیوه برخورد، تواضع و همدلی است. اگر فردی احساس کند که از روی دلسوزی و محبت به او تذکر داده می‌شود، احتمال پذیرش آن بسیار بیشتر خواهد بود. نباید به گونه‌ای رفتار کنیم که گویی ما کاملاً بی‌نقص هستیم و دیگران نیازمند اصلاح‌اند.
راهکارهای اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر
رعایت لحن محبت‌آمیز و دوستانه
استفاده از کلمات محترمانه و دوستانه در هنگام امر به معروف، احتمال پذیرش توصیه‌ها را افزایش می‌دهد.
شناخت شرایط و موقعیت مناسب
قبل از انجام این وظیفه، باید شرایط فرد مقابل و موقعیت اجتماعی او در نظر گرفته شود تا تأثیر آن بیشتر شود.
استفاده از روش‌های غیرمستقیم
گاهی می‌توان با رفتار خوب، داستان‌های آموزنده یا توصیه‌های غیرمستقیم، فرد را به اصلاح رفتار ترغیب کرد.
افزایش دانش و مهارت ارتباطی
افرادی که قصد دارند این وظیفه را انجام دهند، باید با شیوه‌های صحیح ارتباط مؤثر آشنا باشند تا بتوانند بدون ایجاد تنش، پیام خود را منتقل کنند.
الزام اجرای درست امر به معروف و نهی از منکر در جامعه
اجرای نادرست امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند پیامدهای منفی متعددی داشته باشد. اگر این فریضه با لحن نامناسب، تندروی یا تحقیر همراه شود، ممکن است موجب دلسردی افراد از ارزش‌های دینی و ایجاد بدبینی نسبت به احکام اسلامی گردد. چنین رویکردی نه تنها باعث اصلاح رفتار نمی‌شود، بلکه اختلافات اجتماعی را افزایش داده و فضای همدلی را از بین می‌برد. در نتیجه، افراد به جای پذیرش توصیه‌ها، در برابر تغییر مقاومت نشان داده و حتی ممکن است رفتار نادرست خود را با سرسختی بیشتری ادامه دهند. علاوه بر این، اجرای نامناسب این وظیفه می‌تواند منجر به افزایش نفاق و ریاکاری در جامعه شود، چرا که برخی افراد برای اجتناب از تذکرهای نامناسب، رفتار خود را ظاهراً مطابق با ارزش‌های دینی نشان می‌دهند اما در باطن تغییری در آن ایجاد نمی‌کنند. همچنین، امر به معروف زمانی اثرگذار خواهد بود که با نیت خیرخواهانه انجام شود، اما اگر به ابزاری برای قضاوت و تحقیر دیگران تبدیل شود، موجب نارضایتی اجتماعی و کاهش انگیزه افراد برای اصلاح خواهد شد. در نهایت، چنین شیوه‌هایی می‌تواند جایگاه دین را در جامعه تضعیف کند و تصویری نادرست از اسلام به‌عنوان دینی سختگیر و غیرمنعطف ارائه دهد، که این امر به‌ویژه در میان نسل جوان موجب فاصله گرفتن از ارزش‌های دینی خواهد شد.2
