تغییر منکر به معروف و معروف به منکر، مهم ترین آفت جامعه اسلامی
تغییر مفهوم معروف و منکر، یکی از بزرگ‌ترین آفات جامعه اسلامی است. امر به معروف و نهی از منکر از حقوق بنیادین انسان‌هاست که با اقامه آن، جامعه‌ای سالم و شایسته شکل می‌گیرد. اگر این فریضه ترک شود، جامعه به تباهی کشیده می‌شود. امام حسین(ع) قیام خود را بر اساس همین ضرورت تبیین کردند؛ زمانی که امر به معروف و نهی از منکر در جامعه مسلمانان ممکن نبوده و معروف و منکر وارونه شده بودند. پیش‌بینی‌های علی(ع) درباره این وضعیت، درست از کار درآمده است.در چنین وضعیتی، ممکن است معروف به منکر تبدیل شود و برعکس، جهاد و مبارزه با فساد به عنوان منکر شناخته گردد. بنابراین، حفظ معروف‌ها و جلوگیری از رواج منکرها وظیفه‌ای بزرگ است. این وظیفه تنها محدود به مسائل دینی نمی‌شود؛ بلکه بسیاری از آفات اجتماعی مانند سیگار و مشروبات الکلی در غرب نیز باید در برابر آنها واکنش نشان داد. امروزه برخی از معروف‌ها به منکر تبدیل شده‌اند و برخی منکرها به معروف. در این وضعیت، آمرین به معروف و ناهیان از منکر نه تنها حمایت نمی‌شوند، بلکه ممکن است به عنوان مزاحم شناخته شوند. سیاست‌های نادرست برخی مسئولان و ترویج آزادی‌های بی‌ضابطه باعث شده است که فساد در قالب آزادی به ارزش تبدیل شود.برای اصلاح این وضعیت، نیاز به تلاش جمعی و فرهنگ‌سازی داریم. باید به مردم نشان دهیم که معروف و منکر واقعی چیست و فرهنگ اسلامی را زنده نگه داریم. روحانیت در این میان وظیفه خاصی دارد؛ آنها باید برای اصلاح این فرهنگ غلط پیشگام شوند، معروف و منکر را به مردم معرفی کنند و از انتشار فساد جلوگیری کنند. این کار نیازمند تلاش، اراده قوی و آگاهی علمی است و نباید از آن غافل شد.1
امام علی (ع) می‌فرمایند:
نفرین بر آنان که امر به معروف می‌کنند و خود ترک می‌نمایند، و نهی از منکر می‌کنند و خود مرتکب آن می‌شوند.
چالش‌های اجرایی امر به معروف و نهی از منکر
تغییر ارزش‌ها و هنجارها
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تغییر در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی است که ممکن است منجر به تعریف متفاوتی از معروف و منکر شود. این تغییرات می‌توانند باعث شوند که اعمال ناپسند به‌عنوان رفتارهای پذیرفته‌شده تلقی شوند و در نتیجه، امر به معروف و نهی از منکر با مقاومت مواجه شود.
ضعف آگاهی و دانش
عدم آگاهی کافی از مفاهیم و شرایط امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند منجر به اجرای نادرست این فریضه‌ها شود. بدون دانش لازم، ممکن است فرد در تشخیص معروف و منکر دچار اشتباه شود یا روش‌های نامناسبی را برای اجرای آنها انتخاب کند.
ترس از واکنش‌های منفی
بسیاری از افراد به دلیل ترس از واکنش‌های منفی، تمسخر یا برخوردهای تند از سوی دیگران، از انجام امر به معروف و نهی از منکر خودداری می‌کنند. این ترس می‌تواند ناشی از تجربه‌های قبلی یا مشاهده برخوردهای نامناسب با آمران به معروف و ناهیان از منکر باشد.
نبود حمایت‌های اجتماعی و قانونی
عدم حمایت کافی از سوی نهادهای اجتماعی و قانونی می‌تواند اجرای این فریضه‌ها را با مشکل مواجه کند. در صورتی که جامعه و قانون از آمران به معروف و ناهیان از منکر حمایت نکنند، انگیزه افراد برای انجام این وظیفه کاهش می‌یابد.
تعارض با منافع شخصی
گاهی امر به معروف و نهی از منکر ممکن است با منافع شخصی افراد در تضاد باشد. در چنین شرایطی، افراد ممکن است به دلیل حفظ منافع خود، از انجام این فریضه‌ها صرف‌نظر کنند.
عدم رعایت آداب و روش‌های مناسب
اگه فردی بدون توجه به شیوه‌های درست و مؤثر اقدام کند، ممکنه نه تنها تأثیری نداشته باشد، بلکه باعث واکنش منفی هم بشود.
راهکارهای مقابله با چالش‌های امر به معروف و نهی از منکر
آموزش و تبیین مفاهیم
تدوین برنامه‌های آموزشی در سطوح مختلف برای افزایش آگاهی افراد از اهمیت و شرایط امر به معروف و نهی از منکر ضروری است. این آموزش‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که افراد را به درک عمیق‌تری از این فریضه‌ها برساند و آنها را به اجرای صحیح آنها ترغیب کند.
تقویت ایمان و تقوا
با تقویت ایمان و تقوای فردی، می‌توان انگیزه‌های درونی را برای انجام این فریضه‌ها افزایش داد و ترس از واکنش‌های منفی را کاهش داد.
حمایت‌های قانونی و اجتماعی
ایجاد بسترهای قانونی و اجتماعی مناسب برای حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر می‌تواند انگیزه افراد را برای انجام این وظیفه افزایش دهد.
الگوسازی
معرفی افرادی که در اجرای امر به معروف و نهی از منکر موفق بوده‌اند، می‌تواند به‌عنوان الگو برای دیگران عمل کند و آنها را به مشارکت در این فریضه‌ها تشویق کند.
ضرورت اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی
امر به معروف و نهی از منکر از اصول اساسی اسلام است که در جهت حفظ سلامت و تعالی جامعه اسلامی به‌شدت مورد تأکید قرار گرفته است. این دو فریضه با تأسیس فضای سالم و اصولی در جوامع اسلامی می‌توانند از انحرافات اجتماعی جلوگیری کنند. در تاریخ اسلام، به‌ویژه در شخصیت‌هایی مانند حضرت امام حسین(ع)، این دو فریضه به‌عنوان مسیرهای قیام و دفاع از حق و عدالت شناخته شده‌اند.
یکی از مشکلات اساسی که در اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جوامع اسلامی به چشم می‌خورد، تفاوت‌های شناختی و رفتاری در انجام آن است. در حوزه شناخت، بسیاری از افراد قادر به تشخیص صحیح معروف و منکر نیستند و در نتیجه در اعمال این فریضه دچار خطا می‌شوند. در حوزه رفتاری نیز، گاهی بر اساس اهمیت و سطح تأثیرگذاری هر معروف یا منکر، برخوردها و واکنش‌ها به‌درستی تنظیم نمی‌شود.
از این رو، یکی از چالش‌های عمده در اجرای این فریضه، عدم توجه به درجه‌بندی معروف‌ها و منکرها و اهمیت آن‌هاست. بعضی منکرات تأثیرات شدیدی دارند که نیاز به واکنش‌های جدی‌تری دارند، در حالی که بعضی دیگر ممکن است نیاز به برخوردهایی آرام‌تر و ملایم‌تر داشته باشند.
چالش دیگر در زمینه اجرای امر به معروف و نهی از منکر، عدم فراهم آوردن بسترهای مناسب برای این اقدامات است. مثلاً برای کاهش فحشا در جامعه، باید شرایط ازدواج و روابط سالم جنسی را تسهیل کرد. همچنین، باید توجه کرد که در اجرای امر به معروف، به‌جای تأکید بیش از حد بر منکر، باید بر ترویج معروف‌ها و فرهنگ صحیح تأکید کرد. این امر باعث می‌شود که افراد به‌جای تمرکز بر ناپسندی‌ها، به‌طور فعال به سوی اعمال و رفتارهای پسندیده حرکت کنند.
یکی دیگر از چالش‌ها، انحصار این فریضه به نهادهای خاص است. اگرچه نهادهای دولتی و قضائی باید در موارد خاص وارد عمل شوند، اما اصل امر به معروف و نهی از منکر باید به‌عنوان یک مسئولیت عمومی در تمام افراد جامعه نهادینه شود. همه افراد جامعه باید به یکدیگر در این مسیر یاری رسانده و از گناه و فساد جلوگیری کنند.
در نهایت، اگر جامعه‌ای به امر به معروف و نهی از منکر توجه نکند، با بحران‌های اجتماعی و فروپاشی درونی مواجه خواهد شد. این فریضه نه تنها به‌عنوان ابزاری برای اصلاح فردی، بلکه به‌عنوان عاملی برای سلامت و رشد جامعه اسلامی است. از این رو، جوامع اسلامی باید این اصل را در زندگی روزمره خود نهادینه کرده و در راستای اجرای آن گام بردارند.2
