آثار امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از جمله واجبات دینی است که نقش مهمی در اصلاح فرد و جامعه دارد. این دو فریضه الهی نه‌تنها باعث حفظ ارزش‌های اخلاقی و دینی در جامعه می‌شود، بلکه آثار و برکات فراوانی همچون افزایش طول عمر، افزایش رزق، جلوگیری از تسلط دشمنان و تقویت ایمان را به همراه دارد. بنابراین، لازم است که این وظیفه الهی را در زندگی فردی و اجتماعی خود جدی بگیریم و به آن عمل کنیم. امر به معروف و نهی از منکر یکی از دستورات مهم الهی است که در آموزه‌های دینی از جایگاه والایی برخوردار است. در این مقاله به برخی از مهم‌ترین فواید امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازیم.1
جلوگیری از مرگ ناگهانی
یکی از آثار مثبت امر به معروف و نهی از منکر، پیشگیری از مرگ ناگهانی است. امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند:
“اِعْلَمُوا أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَايُقَرِّبَانِ أَجَلًا”
یعنی، بدانید که امر به معروف و نهی از منکر مرگ را نزدیک نمی‌کند. این سخن نشان‌دهنده آن است که عمل به این دو فریضه الهی موجب افزایش طول عمر و جلوگیری از عذاب‌های ناگهانی می‌شود. اگر در جامعه‌ای امر به معروف و نهی از منکر ترک شود، فساد و بی‌بندوباری افزایش می‌یابد و این امر می‌تواند منجر به حوادث ناگوار و مرگ‌های ناگهانی شود. برای مثال، در جامعه‌ای که رانندگان قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت نکنند و دیگران نیز نسبت به این تخلفات بی‌تفاوت باشند، حوادث رانندگی به شدت افزایش می‌یابد که نتیجه آن مرگ ناگهانی افراد بی‌گناه است.
جلوگیری از تسلط بدخواهان
اگر در جامعه‌ای امر به معروف و نهی از منکر کنار گذاشته شود، افراد ناصالح و بدخواهان بر آن جامعه مسلط خواهند شد. امام باقر (ع) می‌فرمایند:
“هرگاه امر به معروف و نهى از منكر نكنند و پيروى از نيكان خاندان من ننمايند، خدا بدان آنها را بر آنها مسلّط گرداند و نيكان آنها دعا كنند، براى آنها اجابت نشود.”
این حدیث به روشنی بیان می‌کند که ترک امر به معروف و نهی از منکر سبب تسلط افراد فاسد بر جامعه می‌شود. نمونه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد جوامعی که در برابر ظلم و فساد سکوت کرده‌اند، به تدریج تحت سلطه حکومت‌های فاسد و مستبد قرار گرفته‌اند. وقتی در جامعه‌ای افراد نسبت به کارهای نادرست و خلاف بی‌تفاوت باشند و واکنشی نشان ندهند، به‌تدریج افراد ناصالح و فاسد قدرت می‌گیرند و کنترل امور را در دست می‌گیرند. برای مثال، اگر در محیط کاری کسی شاهد فساد مالی باشد و سکوت کند، این رفتار نادرست ادامه پیدا می‌کند و حتی گسترش می‌یابد. در نتیجه، مدیران و مسئولان فاسد بر سر کار می‌آیند و حقوق افراد درستکار و شریف نادیده گرفته می‌شود. بنابراین، بی‌تفاوتی در برابر ناهنجاری‌ها و تخلفات، زمینه‌ساز تسلط افراد فاسد بر جامعه است.
بهره‌مندی از ثواب اعمال نیک
یکی دیگر از فواید ارزشمند امر به معروف این است که انسان با تشویق دیگران به کارهای نیک، در ثواب آنها شریک می‌شود. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: “هر كس امر به معروف يا نهى از منكر كند و يا به خيرى راهنمايى كند و يا به آن اشاره كند در ثواب آن شريك است و هر كس به چيز بد فرمان دهد يا به آن راهنمايى كند و يا اشاره كند، در گناه آن شريك است.” یکی از زیباترین فواید امر به معروف و نهی از منکر این است که وقتی کسی را به کار خوبی راهنمایی می‌کنیم، در ثواب آن شریک می‌شویم. درست مثل اینکه وقتی به کسی یاد بدهیم چگونه کار خیری انجام دهد، هر بار که آن کار را انجام دهد، ما هم از اجر آن بهره‌مند می‌شویم، حتی اگر خودمان در آن لحظه حضور نداشته باشیم. از طرف دیگر، اگر کسی را به کار بدی تشویق کنیم یا حتی فقط راه انجام آن را نشان دهیم، در گناه او شریک خواهیم بود. امر به معروف و نهی از منکر یعنی کمک کنیم که زنجیره کارهای خوب در جامعه گسترده شود و جلوی گسترش کارهای بد را بگیریم. هر کاری که ما به دیگران یاد می‌دهیم، چه خوب باشد و چه بد، تا وقتی ادامه داشته باشد، اثرش به ما هم برمی‌گردد. پس بهتر است همیشه حواسمان باشد که چه چیزهایی را به دیگران پیشنهاد می‌دهیم یا یاد می‌دهیم!
برکت در روزی و عدم قطع شدن رزق
امر به معروف و نهی از منکر موجب افزایش برکت در زندگی و جلوگیری از قطع شدن روزی می‌شود. امام علی (ع) می‌فرمایند:
“اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَايُقَرِّبَانِ أَجَلًا، وَ لَايَقْطَعَانِ رِزْقا.”
در جامعه‌ای که مردم نسبت به حق و حقوق یکدیگر بی‌تفاوت باشند و تخلفات اقتصادی نظیر کم‌فروشی، رشوه‌خواری و احتکار را نادیده بگیرند، به تدریج اقتصاد آن جامعه دچار رکود و بحران می‌شود. بی‌تفاوتی مردم نسبت به حق و حقوق یکدیگر و نادیده گرفتن تخلفات اقتصادی، مثل یک بیماری مسری است که اگر جلوی آن گرفته نشود، به کل جامعه سرایت می‌کند و به بحران‌های جدی اقتصادی منجر می‌شود. وقتی مردم نسبت به کم‌فروشی، گران‌فروشی، رشوه‌خواری و احتکار سکوت کنند، این تخلفات به یک امر عادی تبدیل شده و کم‌کم همه را گرفتار می‌کند. فرض کنید یک فروشنده پرتقال را کیلویی ۵۰ هزار تومان می‌فروشد، در حالی که قیمت واقعی آن ۳۰ هزار تومان است. اگر مردم اعتراضی نکنند و از او خرید کنند، دیگر فروشنده‌ها هم همین قیمت را تعیین می‌کنند. در نتیجه، همه مجبور می‌شوند میوه را گران بخرند و قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند. کم‌کم خرید میوه و سبزیجات برای برخی خانواده‌ها تبدیل به یک کالای لوکس می‌شود و این روی سلامت جامعه هم تأثیر می‌گذارد.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
خداوند، مؤمنی را که ضعیف است و در برابر منکرات عکس‌العملی نشان نمی‌دهد، دشمن دارد.
نشانه‌ای از ایمان و تقوا
امر به معروف و نهی از منکر از ویژگی‌های بارز افراد مؤمن و باتقوا است. در منابع اسلامی آمده است که: “امر به معروف و نهى از منكر از نشانه‌های مؤمن است.” اگر در جامعه‌ای افراد نسبت به گناه و اشتباهات یکدیگر بی‌تفاوت باشند، به تدریج ارزش‌های دینی و اخلاقی آن جامعه کمرنگ می‌شود. برای مثال، اگر در یک مدرسه دانش‌آموزان به دروغ‌گویی، تقلب و بی‌احترامی به معلمان روی بیاورند و هیچ‌کس آنها را نصیحت نکند، این رفتارهای ناپسند در تمام مدرسه رواج پیدا می‌کند و حتی دانش‌آموزان درستکار نیز به مرور زمان تحت تأثیر قرار می‌گیرند. امر به معروف و نهی از منکر یکی از ویژگی‌های مهم افراد مؤمن و باتقواست. در حقیقت، این وظیفه مثل نقش یک چراغ راهنما در جامعه عمل می‌کند که مسیر درست را به دیگران نشان می‌دهد. اگر مردم نسبت به کارهای نادرست اطرافشان بی‌تفاوت باشند، به مرور زمان این اشتباهات عادی می‌شود و جامعه به سمت فساد و بی‌اخلاقی می‌رود. امر به معروف و نهی از منکر یکی از ویژگی‌های مهم افراد مؤمن و باتقواست. در حقیقت، این وظیفه مثل نقش یک چراغ راهنما در جامعه عمل می‌کند که مسیر درست را به دیگران نشان می‌دهد. اگر مردم نسبت به کارهای نادرست اطرافشان بی‌تفاوت باشند، به مرور زمان این اشتباهات عادی می‌شود و جامعه به سمت فساد و بی‌اخلاقی می‌رود. جامعه مثل یک باغ است؛ اگر یک گیاه هرز را به‌موقع نچینیم، تمام باغ را می‌گیرد و گل‌ها را از بین می‌برد. اگر در برابر رفتارهای نادرست سکوت کنیم، این اشتباهات ریشه می‌دوانند و اصلاح آنها سخت‌تر می‌شود. وقتی افراد با زبان خوش و رفتار درست، دیگران را به کارهای خوب تشویق کنند و از کارهای بد بازدارند، محیط سالم‌تر و ارزش‌های اخلاقی و دینی حفظ می‌شود.
کلید رشد و سلامت جامعه
امر به معروف و نهی از منکر فواید بسیاری دارد که تأثیر مستقیم بر فرد و جامعه می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین فواید آن، جلوگیری از مرگ ناگهانی است، چراکه گسترش گناه و بی‌تفاوتی نسبت به آن می‌تواند موجب نزول بلاهای ناگهانی شود. در مقابل، ترک این فریضه سبب افزایش فجایع و بی‌ثباتی در زندگی اجتماعی می‌گردد. از دیگر فواید آن، جلوگیری از تسلط بدخواهان است، زیرا زمانی که جامعه‌ای به فساد و بی‌عدالتی بی‌اعتنا باشد، افراد ناصالح قدرت را در دست گرفته و جامعه را به نابودی می‌کشانند. همچنین، امر به معروف و نهی از منکر باعث حفظ و افزایش رزق و روزی می‌شود، چراکه گسترش فساد و ظلم در جامعه برکت را از بین می‌برد. این فریضه از نشانه‌های ایمان و تقوای واقعی است و فردی که به آن پایبند باشد، مورد تأیید الهی قرار می‌گیرد. در مقابل، جامعه‌ای که نسبت به منکرات بی‌اعتنا باشد، دچار بحران هویت و سقوط ارزش‌های دینی خواهد شد. علاوه بر این، امر به معروف موجب عزت و قدرت مؤمنان و تحقیر و شکست فاسقان می‌شود. فردی که به گسترش خوبی‌ها کمک کند، در ثواب آن شریک خواهد شد، درحالی‌که بی‌تفاوتی نسبت به گناه، فرد را در گناه دیگران سهیم می‌کند. بنابراین، این دو فریضه کلید رشد و سلامت جامعه هستند و ترک آنها پیامدهای جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.2
