حفظ محیط زیست؛ مسئولیت اجتماعی و مصداق امر به معروف و نهی از منکر
حفاظت از محیط زیست فقط یک وظیفه فردی نیست، بلکه یک وظیفه اجتماعی است که در دین اسلام نیز تأکید زیادی بر آن شده است. محیط زیست سالم، حق همه مردم و نسلهای آینده است و هرگونه آسیب به آن، در واقع آسیب به سلامت جامعه محسوب میشود. یکی از بهترین راههای حفظ محیط زیست، ترویج فرهنگ درست در جامعه و آموزش به دیگران است. یعنی اگر ببینیم کسی به طبیعت آسیب میزند یا آلودگی ایجاد میکند، طبق دستور دین موظفیم با احترام و مهربانی او را آگاه کنیم. این دقیقاً همان نهی از منکر است که یکی از واجبات مهم اسلامی به شمار میآید. از طرفی وقتی رفتارهای درست مانند صرفهجویی در مصرف آب و برق، کاشت درخت یا جمعآوری زباله را ترویج میکنیم و دیگران را به انجام این کارها تشویق میکنیم، در حال انجام امر به معروف هستیم. یعنی معرفی کار خوب و دعوت به آن؛ و چه کاری بهتر از حفظ نعمتهای خداوند و جلوگیری از تخریب زمین؟
وظیفه ما در حفظ محیط زیست
حفاظت از محیط زیست، یکی از مهمترین مسئولیتهای اجتماعی ماست. انسان به عنوان اشرف مخلوقات باید در مسیر آبادانی و حفظ زمین بکوشد. این وظیفه از رفتارهای روزمرهمان آغاز میشود؛ از مدیریت صحیح زباله و تفکیک آن گرفته تا صرفهجویی در مصرف آب و انرژی. اگر هر یک از ما وظیفه خود را در قبال محیط زیست جدی بگیریم، بسیاری از مشکلات از جمله آلودگی هوا، آب، خاک و تخریب منابع طبیعی کاهش مییابد. فعالیتهای سادهای مثل استفاده کمتر از پلاستیک، حمایت از انرژیهای پاک و کاهش مصرفگرایی میتواند تأثیر زیادی در حفظ سلامت زمین داشته باشد. امروز دیگر حفاظت از محیط زیست تنها دغدغه دولتها و سازمانها نیست. همه ما باید با تغییر سبک زندگی، مسئولیتپذیری بیشتری در قبال محیط اطرافمان داشته باشیم تا آیندگان از نعمتهای طبیعی بهرهمند شوند.2
تأثیر محیط زیست در زندگی ما
محیط زیست فقط مال ما نیست؛ ما این زمین را از نسلهای قبل به امانت گرفتهایم و وظیفه داریم آن را سالم و زیبا به نسلهای آینده تحویل دهیم. طبیعت، منبع اصلی تأمین آب، غذا، هوا و تمام نیازهای بشر است. اگر به آن آسیب بزنیم، در واقع به خودمان، همسایهمان، شهرمان و حتی تمام انسانهای روی زمین ضربه زدهایم.محیط زیست سالم، تضمینکننده زندگی سالم است. کیفیت هوایی که تنفس میکنیم، آبی که مینوشیم و غذایی که میخوریم، همه به شرایط محیط زیست بستگی دارد. تخریب طبیعت، مستقیماً سلامت جسم و روان انسان را به خطر میاندازد. آلودگی هوا باعث بیماریهای تنفسی، قلبی و حتی مشکلات روحی میشود. از سوی دیگر، تخریب جنگلها و نابودی گونههای جانوری، زنجیره حیات را مختل کرده و امنیت غذایی بشر را به خطر میاندازد. بنابراین، هرگونه بیتوجهی به محیط زیست، در حقیقت آسیب زدن به خود ما و فرزندانمان است. داشتن شهری پاکیزه، آبهای سالم و طبیعتی سرسبز، برای آرامش روح و جسم ضروری است و این مهم تنها با مسئولیتپذیری جمعی محقق میشود.
چگونه به فرزندانمان حفظ محیط زیست را آموزش دهیم؟
الگو بودن
کودک با دیدن رفتارهای والدین، بهترین آموزش را میگیرد. اگر ما خود مراقب محیط زیست باشیم، او نیز این رفتار را تکرار میکند
بازی و سرگرمی
با فرزندانمان در طبیعت زبالهجمعکنی کنیم یا با وسایل بازیافتی کاردستی بسازیم.
تفکیک زباله
در خانه سطلهای جداگانه بگذاریم و تفکیک زباله را به کودک بیاموزیم.
درختکاری
با هم درخت بکاریم و مراقبت از آن را به او بسپاریم.
مصرف درست منابع
هنگام بستن شیر آب یا خاموش کردن چراغها دلیل این کار را برای کودک توضیح دهیم.
داستان و فیلم آموزشی
از طریق داستانهای محیط زیستی یا مستندهای کودکانه، اهمیت حفظ طبیعت را منتقل کنیم.


اهمیت محیط زیست در قرآن
اسلام توجه ویژهای به محیط زیست دارد. در قرآن کریم، بارها از نعمتهای طبیعی مثل آب، خاک و هوا سخن گفته شده است. بهطور مثال، آب بیش از ۶۰ بار در قرآن به آب اشاره شده. در سوره رعد آیه ۱۷ خداوند میفرماید«از آسمان آبی فروفرستادیم و در هر درهای به اندازه آنچه باید، فرو رفت.» این یعنی آب نعمتی گرانبها و حیاتی است که باید از آن بهدرستی استفاده کرد. زمین و خاک بیش از ۴۰۰ بار در قرآن از زمین یاد شده است. در سوره هود آیه ۶۱ آمده« شما را از زمین آفرید و آبادانی آن را به شما واگذار کرد.» پس حفظ زمین و آباد کردن آن وظیفهای الهی است. هوای پاک در قرآن، دود و هوای آلوده به عنوان ویژگیهای جهنم توصیف شده است (دخان آیه ۴۳). این یعنی پاکیزگی هوا برای سلامت جسم و روح انسان اهمیت بالایی دارد. از این آموزهها میتوان نتیجه گرفت که حفظ محیط زیست از نظر اسلام یک واجب اخلاقی و اجتماعی است که هم سعادت دنیوی و هم اخروی در گرو آن است.1
داستانی از معصومین درباره حفظ محیط زیست
در تاریخ اسلام، پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) الگوهای عملی در حفظ طبیعت بودند. یکی از زیباترین داستانها مربوط به کاشت درخت توسط پیامبر (ص) است: روایت شده است که روزی پیامبر (ص) در حال عبور از کنار نخلی خشک بودند. دستور دادند تا آن را آبیاری کنند. زمانی که دیدند درخت به زندگی بازگشت، فرمودند«اگر قیامت برپا شود و در دست یکی از شما نهالی باشد، اگر توانست قبل از قیامت آن را بکارد، این کار را انجام دهد.» در اسلام و آموزههای دینی، مسئولیت اجتماعی جایگاه بالایی دارد و یکی از نشانههای ایمان، داشتن دغدغه برای رفاه دیگران و حفظ نعمتهای الهی است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند«هر کس شب را صبح کند در حالی که به فکر امور مسلمانان نباشد، از آنها نیست.»و چه چیزی مهمتر از سلامت محیطی که همه در آن زندگی میکنیم؟ پس اگر هرکدام از ما حتی با قدمهای کوچک مثل خاموش کردن چراغ اضافی، بستن شیر آب، جمع کردن زباله از طبیعت و آموزش به دیگران، برای محیط زیست کاری انجام دهیم، در حقیقت داریم به وظیفه اجتماعی و دینی خود عمل میکنیم. همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است«کسی که درختی بکارد و از میوهاش انسان، پرنده یا حیوانی بخورد، برای او صدقه محسوب میشود.» این احادیث نشان میدهد که توجه به محیط زیست و آبادانی زمین، حتی در لحظههای آخر عمر انسان، اهمیت دارد و پاداشی الهی به دنبال دارد.