فلسفه فریضهی مهم امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از واجبات مهم در اسلام هستند که نقش اساسی در پویایی و سلامت جامعه اسلامی ایفا میکنند. این دو فریضه به معنای دعوت به کارهای نیک و بازداشتن از کارهای زشت است و فلسفه آنها در قرآن، روایات و نهجالبلاغه بهتفصیل بیان شده است. اجرای امر به معروف و نهی از منکر، از گسترش فساد و انحرافات در جامعه جلوگیری میکند و آن را به سوی صلاح و فلاح هدایت مینماید. این فریضهها نشاندهنده تعهد فرد به ارزشهای دینی و اجتماعی هستند و به تکامل ایمان او کمک میکنند. همچنین، با توصیه به نیکیها و پرهیز از بدیها، افراد جامعه به یکدیگر نزدیکتر شده و همبستگی اجتماعی تقویت میشود. در قرآن کریم، آیات متعددی به اهمیت این دو فریضه اشاره دارند. به عنوان مثال، در سوره آلعمران آمده است: «وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»و باید از میان شما گروهی باشند که به سوی خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند؛ و آنان همان رستگارانند. پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) نیز بر اهمیت این دو فریضه تأکید کردهاند. امام علی (ع) در نهجالبلاغه میفرماید:امر به معروف و نهی از منکر دو صفت از صفات خداوند سبحان است و این دو صفت، مرگ را نزدیک نگردانند و از روزی آدمی نکاهند. بنابراین، امر به معروف و نهی از منکر از ارکان اساسی در تعالیم اسلامی هستند که با هدف اصلاح فرد و جامعه، تقویت ایمان و ایجاد همبستگی اجتماعی تشریع شدهاند. با توجه به تأکیدات قرآن، روایات و نهجالبلاغه، عمل به این دو فریضه برای هر مسلمان ضروری است و نقش مهمی در سعادت دنیوی و اخروی دارد.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) با مثالی روشن، فلسفه امر به معروف و نهی از منکر و عدم تضاد آن با آزادی فردی را تبیین میفرمایند: گناهکار در میان مردم، مانند کسی است که با گروهی سوار کشتی میشود و در میانه دریا، جایگاه خود را سوراخ میکند. اگر دیگران او را از این کار باز ندارند، آب وارد کشتی شده و همه غرق میشوند.
این مثال نشان میدهد که رفتار نادرست یک فرد میتواند به کل جامعه آسیب برساند؛ بنابراین، نظارت و تذکر به یکدیگر برای حفظ سلامت جمعی ضروری است. ملا احمد نراقی نیز در تأکید بر اهمیت این فریضهها میگوید:امر به معروف و نهی از منکر، از بزرگترین شعائر دین و قویترین نشانههای شریعت است و هدف اصلی از بعثت انبیا و ائمه میباشد. در صورت کوتاهی در انجام آن، ادیان و ملل از بین میروند. بنابراین، عمل به این مسئولیت الهی و انسانی بر همگان واجب است و بیتوجهی به آن، پیامدهای ناگواری در دنیا و آخرت خواهد داشت.1
امام علی (ع) میفرمایند :
پایداری شریعت به امر به معروف و نهی از منکر و برپاداشتن حدود الهی است.
نتایج فلسفه امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر از آموزههای بنیادین اسلامی است که در ساحت اجتماعی و سیاسی نقشی مؤثر دارد. اصل، شیوه رفتار اجتماعی و سیاسی انسان مسلمان را مشخص میسازد. زناجتماعی دائماً در حال تغییر و تحول است و ارزشهای اجتماعی نیز ممکن است دستخوش تغییر شوند. در ایان، امر به معروف و نهی از منکر بهعنوان یک فریضه الهی، نقش مهمی در حفظ سلامت روانی فرد و جامعه ایفا میکند. با انجام دو فریضه، از گسترش فساد و انحرافات جلوگیری میشود و جامعه به سوی صلاح و فلاح هدایت میگردد. این امر ندهنده تعهد فرد به ارزشهای دینی و اجتماعی است و به تکامل ایمان او کمک میکند. همچنین، با نیکیها و پرهیز از بدیها، افراد جامعه به یکدیگر نزدیکتر شده و همبستگی اجتماعی تقویت میشود. قرآن کریم میگوید: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (سوره آلعمران، آیه 104)؛ یعنی باید از میان شما گروهی باشند که به سوی خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند؛ و آنان همان رستگاراناند. امام علی علیهالسلام در نهجالبلاغه میفرمایند: «تمام کارهای نیک و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر چون قطرهای است در دریای عمیق». این بیان نشاندهنده ا والای این دو فریضه در اسلام است. بنابراین، امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به بهبود رفتار فردی کمک میکند، بلکه در سطح اجتماعی نیز موجب تقویت ارزشهای مثبت و کاهش ناهنجاریها میشود و در نهایت به سلامت روانی و اجتماعی جامعه منجر میگردد.


فلسفه امر به معروف و نهی از منکر در نهج البلاغه
در نهجالبلاغه، امام علی (ع) فلسفه امر به معروف و نهی از منکر را اصلاح امور مردم و بازداشتن نادانان از زشتیها میداند. ایشان در حکمت ۲۵۲ میفرمایند: «خداوند امر به معروف را به خاطر اصلاح عموم و نهی از منکر را برای بازداشتن نادانان از زشتیها واجب کرد.» همچنین، در حکمت ۳۷۴، امر به معروف را موجب تقویت مؤمنان و نهی از منکر را سبب خوار شدن منافقان معرفی میکنند: «هر کس امر به معروف کند، مایه پشتگرمی و قوت مؤمنان میشود و هر که نهی از منکر نماید، بینی منافقان را به خاک میمالد.» امام علی (ع) اهمیت این دو فریضه را تا حدی میدانند که تمام کارهای نیک و جهاد در راه خدا را در برابر آنها چون دمیدنی به دریای پهناور میشمارند. ایشان تأکید میکنند که امر به معروف و نهی از منکر نه اجلی را نزدیک میکنند و نه از مقدار روزی میکاهند و از همه اینها برتر، سخن حق در پیش روی حاکم ستمکار است. ترک این دو واجب، پیامدهای ناگواری چون حاکمیت اشرار، عدم استجابت دعا، بیبهره شدن زندگی و دوری از رحمت خدا را به دنبال دارد. بنابراین، نظارت اجتماعی مؤمنان بر یکدیگر و عمل به این دو فریضه، زمینه گسترش خوبیها و جلوگیری از فساد در جامعه را فراهم میکند.2
ستونهای پایداری و سلامت جامعه اسلامی
امر به معروف و نهی از منکر از ارکان اساسی در تعالیم اسلامی هستند که با هدف اصلاح فرد و جامعه، تقویت ایمان و ایجاد همبستگی اجتماعی تشریع شدهاند. با توجه به تأکیدات قرآن، روایات و نهجالبلاغه، عمل به این دو فریضه برای هر مسلمان ضروری است و نقش مهمی در سعادت دنیوی و اخروی دارد. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به بهبود رفتار فردی کمک میکند، بلکه در سطح اجتماعی نیز موجب تقویت ارزشهای مثبت و کاهش ناهنجاریها میشود و در نهایت به سلامت روانی و اجتماعی جامعه منجر میگردد. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به بهبود رفتار فردی کمک میکند، بلکه در سطح اجتماعی نیز موجب تقویت ارزشهای مثبت و کاهش ناهنجاریها میشود و در نهایت به سلامت روانی و اجتماعی جامعه منجر میگردد. با توجه به تأکیدات قرآن، روایات و نهجالبلاغه، عمل به این دو فریضه برای هر مسلمان ضروری است و نقش مهمی در سعادت دنیوی و اخروی دارد.بنابراین، عمل به این مسئولیت الهی و انسانی بر همگان واجب است و بیتوجهی به آن، پیامدهای ناگواری در دنیا و آخرت خواهد داشت. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به بهبود رفتار فردی کمک میکند، بلکه در سطح اجتماعی نیز موجب تقویت ارزشهای مثبت و کاهش ناهنجاریها میشود و در نهایت به سلامت روانی و اجتماعی جامعه منجر میگردد. با توجه به تأکیدات قرآن، روایات و نهجالبلاغه، عمل به این دو فریضه برای هر مسلمان ضروری است و نقش مهمی در سعادت دنیوی و اخروی دارد.