نقش امر به معروف و نهی از منکر در جامعه
امر به معروف و نهی از منکر از جمله اصول بنیادین اسلام است که نقشی حیاتی در اصلاح و هدایت جامعه ایفا میکند. این دو فریضه ابزار اصلی برای حفظ ارزشهای اخلاقی و دینی، پیشگیری از گسترش فساد و انحرافات، و تقویت عدالت اجتماعی هستند. با ترویج معروف (کارهای نیک) و جلوگیری از منکر (کارهای ناپسند)، سلامت اجتماعی و روانی جامعه تأمین میشود و انسجام و همبستگی بین افراد تقویت میگردد. این وظیفه نه تنها بر عهده افراد عادی، بلکه بر مسئولان و حاکمان نیز است تا با نظارت و پاسخگویی، ارزشهای الهی و انسانی را در جامعه نهادینه کنند. امر به معروف و نهی از منکر، جامعه را به سوی پیشرفت، عدالت، و آرامش هدایت کرده و نسلی آگاه و مسئولیتپذیر برای آینده تربیت میکند.
در ادامه به نقشهای مهم این دو فریضه در جامعه اشاره میکنیم.1
1. حفظ ارزشهای اخلاقی و دینی
امر به معروف و نهی از منکر نقشی اساسی در حفظ ارزشهای اخلاقی و دینی در جامعه دارد. این دو فریضه به عنوان ابزاری کارآمد، موجب تقویت فضایل اخلاقی همچون صداقت، عدالت، نوعدوستی، و مسئولیتپذیری میشوند و از گسترش رفتارهای ناپسند و انحرافات جلوگیری میکنند. با امر به معروف، ارزشهایی مانند نماز، حجاب، امانتداری، و راستگویی در جامعه گسترش مییابد، و نهی از منکر با مبارزه با ظلم، فساد، دروغگویی، و دیگر ناهنجاریها، سلامت معنوی جامعه را تضمین میکند. این وظیفه، علاوه بر ایجاد انسجام اجتماعی، هویت دینی و فرهنگی جامعه را تقویت کرده و زمینهساز رشد و پیشرفت در مسیر اصول اسلامی و اخلاقی میشود.

2. ایجاد همبستگی اجتماعی
امر به معروف و نهی از منکر نقشی اساسی در حفظ ارزشهای اخلاقی و دینی در جامعه دارد. این دو فریضه به عنوان ابزاری کارآمد، موجب تقویت فضایل اخلاقی همچون صداقت، عدالت، نوعدوستی، و مسئولیتپذیری میشوند و از گسترش رفتارهای ناپسند و انحرافات جلوگیری میکنند. با امر به معروف، ارزشهایی مانند نماز، حجاب، امانتداری، و راستگویی در جامعه گسترش مییابد، و نهی از منکر با مبارزه با ظلم، فساد، دروغگویی، و دیگر ناهنجاریها، سلامت معنوی جامعه را تضمین میکند. این وظیفه، علاوه بر ایجاد انسجام اجتماعی، هویت دینی و فرهنگی جامعه را تقویت کرده و زمینهساز رشد و پیشرفت در مسیر اصول اسلامی و اخلاقی میشود.
3. پیشگیری از گسترش فساد و انحرافات
امر به معروف و نهی از منکر ابزاری مؤثر برای پیشگیری از گسترش فساد و انحرافات در جامعه است. با ترویج رفتارهای نیک و شایسته و مقابله با رفتارهای ناپسند و انحرافات اخلاقی، این دو فریضه محیطی سالم برای رشد فردی و اجتماعی فراهم میکنند. امر به معروف افراد را به رعایت عدالت، صداقت، و اخلاق دعوت میکند، در حالی که نهی از منکر با جلوگیری از رفتارهایی مانند ظلم، دروغ، تبعیض، و فساد، از ریشهدار شدن این مشکلات در جامعه جلوگیری مینماید. این رویکرد، از شکلگیری و گسترش ناهنجاریهای اجتماعی پیشگیری کرده و مانع تبدیل آنها به عادت یا هنجار میشود، در نتیجه جامعه را در مسیری سالم و ارزشمند حفظ میکند.
سخن پیامبر اکرم (ص):
.همه شما نگهبان و مسؤول هستید و از شما درباره رعیتتان سؤال خواهد شد
4. ایجاد عدالت اجتماعی
برای ایجاد عدالت اجتماعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر، لازم است که همه افراد جامعه نسبت به رفتارهای یکدیگر احساس مسئولیت کنند و در راستای اصلاح و بهبود آنها گام بردارند. امر به معروف، با ترغیب به انجام اعمال نیک و رعایت حقوق دیگران، افراد را به رعایت عدالت و انصاف در روابط اجتماعی تشویق میکند. از سوی دیگر، نهی از منکر با بازداشتن از رفتارهای ناپسند، از گسترش بیعدالتی، فساد و تبعیض جلوگیری میکند. این دو اصل زمانی تأثیرگذار خواهند بود که با روشی صحیح و همراه با احترام متقابل اجرا شوند، زیرا عدالت اجتماعی زمانی محقق میشود که همه اعضای جامعه در یک فضای همدلانه و مسئولانه، برای ارتقای ارزشهای اخلاقی و رفع تبعیض تلاش کنند.2
در اینجا نمونهای از تاثیر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه را نشان میدهد:
در یکی از شهرهای کوچک یک جامعه اسلامی، علی، مردی ساده و مؤمن، هر روز برای خرید به بازار محلی میرفت. روزی متوجه شد که یکی از فروشندگان، ترازو را دستکاری کرده و به مشتریان کمتر از وزن واقعی کالا میدهد. این رفتار، خشم و ناراحتی علی را برانگیخت، اما او تصمیم گرفت با نرمی و حکمت موضوع را حل کند.
علی پس از خرید اندکی صبر کرد تا بازار خلوت شود، سپس به آرامی به سمت فروشنده رفت و گفت:
“برادر عزیز، میدانم که اداره زندگی سخت است، اما آیا میدانی که کمفروشی باعث بیبرکتی در مال و زندگی میشود؟ خداوند در قرآن فرموده که کمفروشی یکی از گناهان بزرگ است و جامعه را به فساد میکشاند.”
فروشنده که ابتدا کمی ناراحت شده بود، با دیدن صداقت و دلسوزی علی به فکر فرو رفت. علی به او پیشنهاد داد که اگر مشکل مالی دارد، میتواند از صندوق قرضالحسنه مسجد کمک بگیرد یا کسبوکار خود را با صداقت و امانتداری تقویت کند.
چند روز بعد، فروشنده تصمیم گرفت تا ترازو را درست کرده و به این عمل ناپسند پایان دهد. او حتی در خطبه نماز جمعه از مردم حلالیت طلبید و اعلام کرد که تصمیم دارد از این پس با صداقت زندگی کند. مردم نیز او را تحسین کردند و کسبوکار او دوباره رونق گرفت.
این داستان نشان میدهد که چگونه امر به معروف و نهی از منکر، اگر با حکمت، دلسوزی و روش مناسب انجام شود، میتواند به اصلاح فرد و پیشگیری از بیعدالتی در جامعه اسلامی کمک کند.
امر به معروف و نهی از منکر کلید جامعهای سالم و پیشرو
امر به معروف و نهی از منکر بهعنوان دو اصل بنیادین در آموزههای اسلامی، نقش مهمی در ساختار اخلاقی، اجتماعی و حکومتی جامعه ایفا میکنند. این دو اصل نه تنها وظیفهای دینی، بلکه مسئولیتی اجتماعی برای تمامی افراد به شمار میروند. اجرای درست امر به معروف، افراد را به سمت فضایل اخلاقی، رعایت عدالت و ایجاد انسجام اجتماعی هدایت میکند. همچنین نهی از منکر، با بازداشتن از انحرافات و رفتارهای ناپسند، از گسترش فساد و ظلم جلوگیری کرده و بستری مناسب برای پیشگیری از آسیبهای اجتماعی فراهم میآورد.
از سوی دیگر، حکومت اسلامی نیز موظف است با ایجاد زیرساختهای فرهنگی و قانونی، از اجرای مؤثر این اصول حمایت کرده و الگوی عملی در این زمینه ارائه دهد. فرهنگسازی، آموزش عمومی و استفاده از روشهای مبتنی بر حکمت و دلسوزی، ابزارهای مهمی برای تحقق این وظایف هستند.