نیاز جوامع غربی
در جوامع غربی، آزادی فردی به عنوان یک اصل اساسی مورد تأکید قرار گرفته است، اما نبود نظارت اجتماعی و بیتوجهی به اصول اخلاقی، باعث بروز مشکلات متعددی شده است. بسیاری از این جوامع به دلیل فقدان فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر، با ناهنجاریهای اجتماعی مواجهاند که نه تنها بر کیفیت زندگی افراد تأثیر گذاشته، بلکه بنیانهای اخلاقی و فرهنگی آنها را نیز به چالش کشیده است. در این مقاله به بررسی نیاز غرب به این فرهنگ و پیامدهای غفلت از آن میپردازیم.
پیامبر اکرم(ص) میفرمایند:
یا امر به معروف و نهی از منکر خواهید کرد، یا خداوند بدترین افراد را بر شما مسلط خواهد کرد، آنگاه نیکان شما دعا خواهند کرد ولی دعایشان مستجاب نخواهد شد.
مشکلات جوامع غربی در نبود نظارت اجتماعی
1. ناهنجاریهای اخلاقی و اجتماعی
در بسیاری از کشورهای غربی، رفتارهای ناپسند و غیر اخلاقی به دلیل عدم نظارت اجتماعی به امری عادی تبدیل شده است. برای مثال، در برخی کشورها مردم بدون هیچ شرمی در کنار خیابان ادرار میکنند، امری که نشاندهنده فروپاشی ارزشهای اجتماعی و کاهش حساسیت عمومی نسبت به مسائل اخلاقی است. همچنین، عادیسازی روابط خارج از چارچوب خانواده، استفاده آزادانه از مواد مخدر و افزایش جرم و جنایت، از دیگر پیامدهای نبود امر به معروف و نهی از منکر در این جوامع است. خداوند در قرآن کریم میفرماید: “وَالمُؤمِنُونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِیاءُ بَعضٍ یَأمُرُونَ بِالمَعروفِ وَیَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ وَیُقیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤتُونَ الزَّکاةَ وَیُطِیعُونَ اللَّهَ وَرَسولَهُ أُولئِکَ سَیَرحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ” (توبه: ۷۱)؛ مؤمنان یکدیگر را به معروف امر و از منکر نهی میکنند و این موضوع نشاندهنده اهمیت این فریضه در اصلاح جامعه است.1
2. بیتفاوتی نسبت به سرنوشت دیگران
در بسیاری از کشورهای غربی، رفتارهای ناپسند و غیر اخلاقی به دلیل عدم نظارت اجتماعی به امری عادی تبدیل شده است. برای مثال، در برخی کشورها مردم بدون هیچ شرمی در کنار خیابان ادرار میکنند، امری که نشاندهنده فروپاشی ارزشهای اجتماعی و کاهش حساسیت عمومی نسبت به مسائل اخلاقی است. همچنین، عادیسازی روابط خارج از چارچوب خانواده، استفاده آزادانه از مواد مخدر و افزایش جرم و جنایت، از دیگر پیامدهای نبود امر به معروف و نهی از منکر در این جوامع است. پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: “هرکس در برابر ظلم سکوت کند، همانند کسی است که در آن ظلم شریک شده است.” این حدیث نشان میدهد که جامعه بدون نظارت متقابل به سمت فساد و تباهی کشیده میشود.
3. افزایش جرم و بیبندوباری
در جوامع غربی، به دلیل نبود فرهنگ اصلاح اجتماعی، آمار جرم و جنایت به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. آزادی بیحدوحصر و نبود نظارت اخلاقی، باعث شده که انواع جرمها مانند سرقت، خشونتهای خیابانی، و تعرضهای اخلاقی رشد چشمگیری داشته باشند. بسیاری از تحلیلگران اجتماعی بر این باورند که این مسائل ناشی از بیتوجهی به امر به معروف و نهی از منکر است.
نیاز غرب به امر به معروف و نهی از منکر
حفظ ارزشهای انسانی و اخلاقی
امر به معروف و نهی از منکر، نه تنها یک دستور دینی، بلکه یک راهکار عملی برای حفظ ارزشهای انسانی و اجتماعی است. جوامع غربی برای جلوگیری از سقوط اخلاقی، نیازمند نوعی فرهنگ نظارت اجتماعی و مسئولیتپذیری جمعی هستند که بتواند ارزشهای اخلاقی را در جامعه تقویت کند.
ایجاد امنیت اجتماعی
یکی از اهداف امر به معروف و نهی از منکر، ایجاد احساس امنیت در جامعه است. اگر مردم در برابر اعمال ناپسند واکنش نشان دهند و یکدیگر را به رعایت اصول اخلاقی دعوت کنند، میزان جرم و ناهنجاری کاهش مییابد. این موضوع در جوامع غربی که با افزایش خشونت و ناامنی مواجهاند، بسیار حیاتی است.
مقابله با فردگرایی افراطی
در حالی که فردگرایی یکی از اصول زندگی در غرب است، اما تأثیرات منفی آن نیز قابل مشاهده است. بیتفاوتی نسبت به دیگران و عدم مسئولیتپذیری اجتماعی باعث شده است که روابط انسانی ضعیف شود و افراد دچار احساس انزوا و تنهایی شوند. امر به معروف و نهی از منکر میتواند این مشکل را برطرف کرده و حس همدلی و مسئولیت اجتماعی را تقویت کند.


تجربه یک اندیشمند غربی
مایکل کوک، پژوهشگر برجسته آمریکایی، در کتاب خود “امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی” به این موضوع پرداخته و اذعان دارد که غرب به دلیل نداشتن این فرهنگ، دچار بحرانهای اخلاقی شده است. او در مقدمه کتاب خود اشاره میکند که در سال ۱۹۸۸ در ایستگاه قطار شهری شیکاگو، زنی در حضور جمعی از مردم مورد تعرض قرار گرفت، اما هیچکس برای کمک به او اقدامی نکرد. این حادثه او را به تحقیق درباره تأثیر امر به معروف در جوامع اسلامی سوق داد.
نیاز جوامع غربی به فرهنگ اسلامی
با توجه به مشکلاتی که در جوامع غربی ناشی از فقدان نظارت اجتماعی و نبود فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد، میتوان نتیجه گرفت که این فرهنگ اسلامی نه تنها برای جوامع شرقی، بلکه برای جوامع غربی نیز ضروری است. جوامع غربی برای حفظ ارزشهای انسانی، کاهش ناهنجاریهای اجتماعی، و ایجاد محیطی سالمتر و اخلاقیتر، نیازمند نوعی فرهنگ اصلاح اجتماعی هستند که امر به معروف و نهی از منکر میتواند در تحقق آن نقش مهمی ایفا کند.2