شیوه امر به معروف و نهی از منکر و نحوه برخورد با جوانان
امر به معروف و نهی از منکر از آموزههای مهم دینی است که در رشد و تعالی فرد و جامعه نقش بسزایی دارد. در برخورد با جوانان، به دلیل ویژگیهای خاص این دوره سنی، لازم است روشهای متناسب و مؤثری به کار گرفته شود. در این مقاله، شیوههای صحیح امر به معروف و نهی از منکر در مواجهه با جوانان بررسی میشود.اولین کسانی که حق دارند امر به معروف کنند، پدر و مادر هستند. در سوره لقمان، آیه ۱۳، آمده است: «وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ…»؛ «لقمان به پسرش گفت، در حالی که او را موعظه میکرد…». فعل «یَعِظُهُ» در این آیه به صورت مضارع آمده که بر استمرار دلالت دارد؛ یعنی لقمان بهطور مداوم پسرش را نصیحت میکرد. گاهی والدین میگویند: «یکبار به او گفتم، گوش نداد؛ دیگر نمیگویم.» اما این رویکرد صحیح نیست. «یَعِظُهُ» نشان میدهد که باید پیگیر بود. اگر چوب سختی را با تبر زدیم و نشکست، نباید آن را رها کنیم؛ بلکه باید آنقدر تلاش کنیم تا بشکند. در مورد تربیت فرزندان نیز باید اینگونه عمل کرد. تکرار در زندگی ما نقش اساسی دارد. جریان مداوم خون در قلب و تنفس پیوسته در ریهها، نشانههایی از اهمیت تکرار هستند. در یادگیری نیز با یکبار خواندن، مطالب در ذهن نمیمانند؛ بلکه با تکرار است که مفاهیم در ذهن تثبیت میشوند. در قرآن، چندین بار از تعبیر «یَا بُنَیَّ» استفاده شده است؛ مانند سخن ابراهیم به پسرش، یعقوب به یوسف و لقمان به پسرش. این تعبیر نشاندهنده رابطه عاطفی و محبتآمیز بین والدین و فرزندان است. والدین باید فرزندان خود را با احترام و محبت صدا بزنند تا تأثیر کلامشان بیشتر شود.
شیوه امر به معروف و نهی از منکر و نحوه برخورد با جوانان
امر به معروف و نهی از منکر از آموزههای مهم دینی است که در رشد و تعالی فرد و جامعه نقش بسزایی دارد. در برخورد با جوانان، به دلیل ویژگیهای خاص این دوره سنی، لازم است روشهای متناسب و مؤثری به کار گرفته شود. در این مقاله، شیوههای صحیح امر به معروف و نهی از منکر در مواجهه با جوانان بررسی میشود.1
شناخت ویژگیهای جوانان
جوانان دارای ویژگیهای مهمی از جمله شور و نشاط، انرژی فراوان، روحیه استقلالطلبی، کنجکاوی، تنوعطلبی و حساسیت به رفتارهای دیگران هستند. آنان در مرحلهای از زندگی قرار دارند که به دنبال کشف هویت خود و یافتن جایگاهشان در جامعه هستند. همچنین نیاز به پذیرش از سوی دیگران و احساس ارزشمندی برایشان اهمیت بالایی دارد. با درک این ویژگیها، میتوان رویکردی مؤثر و همراه با احترام اتخاذ کرد تا امر به معروف تأثیرگذار باشد. قرآن کریم میفرماید: «إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى» (کهف: 13)؛ یعنی «آنان جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم.» این آیه به ایمان، شجاعت و پویایی جوانان اشاره دارد. شناخت این ویژگیها به ما کمک میکند تا در امر به معروف با درک بهتر و احترام بیشتری عمل کنیم. علاوه بر این، جوانان به دنبال آزادی در بیان نظرات خود و دریافت محبت هستند. برخورد همراه با اجبار و تحمیل میتواند آنان را به سوی مخالفت سوق دهد. بنابراین، شناخت روحیات آنان و احترام به احساساتشان از اصول اولیه در امر به معروف است
ایجاد ارتباط صمیمی و دوستانه
برای تأثیرگذاری بر جوانان، ایجاد یک رابطه صمیمی و دوستانه ضروری است. این ارتباط زمانی شکل میگیرد که جوان احساس کند شنیده میشود و نظراتش مهم است. برقراری ارتباطی مؤثر نیازمند صرف وقت، گوش دادن فعال و همراهی با مسائل و دغدغههای آنان است. نشان دادن درک و همدلی با مشکلات و چالشهای جوانان، زمینهساز پذیرش بهتر توصیهها و تذکرات خواهد بود. اگر جوانان احساس کنند فرد آمر به معروف واقعاً به فکر خیر و صلاح آنهاست، اعتماد بیشتری کرده و پذیرای سخنان او خواهند بود. امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر میفرماید: «مردم یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش با تو برابرند.» این بیان، بر اهمیت مهربانی و برابری در ارتباط با دیگران تأکید دارد. برقراری ارتباط صمیمی با جوانان، از طریق همدلی و احترام، اعتماد آنان را جلب میکند و تأثیر امر به معروف را افزایش میدهد.
امام صادق (ع) میفرمایند:
با فرزندانتان از جوانی درباره معارف دین سخن بگویید، پیش از آنکه گمراهان بر شما سبقت بگیرند و آنان را منحرف کنند.


استفاده از زبان نرم و بیان محبتآمیز
بیان محبتآمیز و استفاده از کلمات دلنشین، کلید تأثیرگذاری بر جوانان است. لحن نرم و آرام، احساس امنیت و احترام را در آنان ایجاد میکند. در مقابل، برخوردهای تند و آمرانه موجب ایجاد فاصله و مقاومت میشود. مثلاً به جای گفتن «این کار اشتباه است، چرا این کار را کردی؟»، میتوان گفت: «میدانم که قصد بدی نداشتی، اما شاید این روش بهتر باشد.» چنین جملاتی نشاندهنده حسن نیت و علاقه به رشد جوان است و پذیرش توصیهها را آسانتر میکند. خداوند در قرآن کریم به پیامبر (ص) میفرماید: «فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللهِ لِنتَ لَهُم وَ لَو کُنتَ فَظًّا غَلیظَ القَلبِ لاَنفَضّوا مِن حَولِکَ» (آل عمران: 159). همچنین، امام رضا (ع) فرمودهاند: «دوستی خود را با کلمات محبتآمیز اظهار کن، زیرا کلمات نیکو و محبتآمیز، دلها را آرام و جذب میکند.»
پرهیز از تحقیر و سرزنش
تحقیر و سرزنش نه تنها به اصلاح رفتار منجر نمیشود، بلکه میتواند روحیه جوان را تضعیف کرده و او را به لجاجت بکشاند. لازم است با درک شرایط، به جای سرزنش کردن، با بیان دلایل منطقی و مهربانی، رفتار نادرست را گوشزد کر. .به عنوان مثال، به جای گفتن «همیشه کار اشتباه میکنی»، بهتر است گفته شود: «همه ممکن است اشتباه کنند، اما میدانم که میتوانی بهتر از این باشی.» این شیوه برخورد به جوانان انگیزه میدهد که برای بهتر شدن تلاش کنند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هرگز کسی را تحقیر نکن، هرچند گناهکار باشد.» این حدیث بیانگر اهمیت پرهیز از سرزنش و حفظ کرامت انسانی است.
تشویق و تحسین
تشویق و تحسین، تأثیر بسزایی در تقویت رفتارهای مثبت دارد. زمانی که جوانان برای تلاشها و رفتارهای خوب خود مورد تقدیر قرار میگیرند، انگیزه بیشتری برای تکرار آن رفتارها پیدا میکنند. حتی کوچکترین تغییرات مثبت در رفتار جوانان باید دیده شود و با عباراتی مانند «آفرین، خیلی خوب بود»، «میدانستم از عهدهاش برمیآیی» مورد تشویق قرار گیرد. این روش، اعتماد به نفس آنان را تقویت کرده و احساس ارزشمندی به آنان میدهد. خداوند در قرآن میفرماید: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ» (ابراهیم: 7)؛ یعنی «اگر شکر کنید، نعمت شما را افزون میکنم.» تشویق جوانان به رفتارهای درست، انگیزه آنان را برای ادامه مسیر صحیح تقویت میکند.
ارائه الگوی مناسب
امام صادق (ع) میفرمایند: «مردم را با اعمال خود به نیکی دعوت کنید، نه با زبانتان.» الگو بودن در رفتار، تأثیر عمیقی بر جوانان دارد. الگوی مناسب کسی است که در رفتار و گفتار، هماهنگی داشته باشد و ارزشهای اخلاقی را در عمل نشان دهد. پیامبر اکرم (ص) با اخلاق نیکو، مهربانی و صداقت خود توانست دلهای بسیاری را جذب کند. همچنین، امام حسین (ع) با شجاعت و ایثار خود، الگوی کاملی از فداکاری شد. برای جوانان، افرادی که در جامعه فعال هستند، به دیگران کمک میکنند، راستگو و مهربانند، میتوانند الگوهای الهامبخش باشند. والدین، معلمان و مربیان نیز با رفتار خود میتوانند جوانان را به سمت معروف هدایت کنند. تأکید بر نقش الگوها در قرآن نیز دیده میشود؛ مانند حضرت ابراهیم (ع) که بهعنوان الگوی ایمان و توکل معرفی شده است: «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي إِبْرَاهِيمَ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (ممتحنه: 4). بنابراین، ارائه الگوی مناسب با بهرهگیری از شخصیتهای دینی و اجتماعی، تأثیر شگرفی در هدایت جوانان دارد.
استفاده از استدلال و منطق
ارائه دلایل منطقی و استدلالهای قانعکننده در امر به معروف، به ویژه برای جوانان که ذهنی پرسشگر و تحلیلگر دارند، بسیار مؤثر است. آنان نیاز دارند که چرایی هر موضوعی را بدانند و در صورت قانع شدن، همراهی خواهند کرد. خداوند در قرآن میفرماید: «ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» (نحل: 125)؛ یعنی «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با بهترین شیوه با آنان مجادله کن. مثلاً به جای گفتن «این کار حرام است»، میتوان توضیح داد که «انجام این کار ممکن است به خودت یا دیگران آسیب بزند و تأثیرات منفی بر زندگیات داشته باشد.» این شیوه، ذهن جوان را به تفکر و پذیرش دعوت میکند.
و در پایان، امر به معروف و نهی از منکر در مواجهه با جوانان نیازمند مهارت، صبر و شناخت عمیق از روحیات آنان است. استفاده از روشهای مناسب مانند ایجاد ارتباط دوستانه، بیان محبتآمیز، پرهیز از تحقیر، تشویق رفتارهای مثبت، ارائه الگوی مناسب و استدلال منطقی، میتواند جوانان را به مسیر صحیح هدایت کرده و نقش آنان را در ساختن جامعهای بهتر پررنگتر کند.2